104(42

Przypisy — Pieśnioksiąg

ciem, padł bez duszy u stopni ołtarza” (przekł. polski za „Gazet? Literacką” 1822, nr 18).

Hymn do Boga jako całość jest nawiązaniem do Ksiąg Mojżesza: Bóg przykazał Mojżeszowi, by przed śmierci? odnowił przymierze zawarte między Bogiem a ludem izraelskim na górze Synaj (zob. Wj 19 i n.), a także, przepowiadając przyszłe zerwanie tego przymierza przez Izrael, nakazał zapisać hymn o dobrodziejstwach Boga, Jego sądzie nad narodem i ocaleniu: „Teraz tedy napiszcie sobie tę pieśń, a nauczcie syny Izraelowe, aby na pamięć u mieli i usty śpiewali, i niech mi będzie ta pieśń na świadectwo między synmi Izraela” (Pwt 31,19). Pieśń Mojżeszowa — zob. Pwt 32. O sakralnym charakterze pieśni hymnicznych nauczał św. Paweł: „bądźcie napełnieni Duchem Świętym, rozmawiając sobie w psalmiech, i w pieśniach, i w śpiewaniach duchownych, śpiewając i grając w sercach waszych Panu” (Ef 5,18—19).

Utwór Woronicza wydaje się też nawiązywać, zarówno w tytule, jak i w treści, do Trybutu należytego wdzięczności wszystkiego dobrego Dawcy, Panu i Bogu, albo Psalmodii polskiej za dobrodziejstwa Boskie dziękującej Wespazjana Kochowskiego.

Echa Hymnu do Boga można odnaleźć m.in. w Hymnie na rocznicę ogłoszenia Królestwa Polskiego (inc. Boże, coś Polskę...) Alojzego Felińskiego, wierszu Do Boga Kazimierza Brodzińskiego, w Hymnie do Boga Karola Sienkiewicza oraz we fragmencie poematu Puławy (p. I, w. 235—262) Juliana Ursyna Niemcewicza.

w. 7i n. Już lat tysiąc... Jako się pobraciłeś z ojcami naszemi... — przyjęcie chrztu przez Polskę w 966 r. jest przez Woronicza interpretowane jako zawarcie przymierza z Bogiem (por. w. 14); każdy naród przyjmujący chrześcijaństwo staje się narodem wybranym.

w. 16 niepośliznej — trwałej, niezachwianej, w. 32 od Laby do Danapra — od Elby do Dniepru, w. 36 onym trony ojczyste wracali — zob. Świątynia Sybilli, p. II, przyp. do w. 61—62.

w. 37—38 Jordanu kraina — ziemia za rzeką Jordan, Ziemia Obiecana; płynąca mlekiem i miodem — zwrot ten Biblia powtarza wielokrotnie, zwłaszcza w Księgach Mojżeszowych, w. 46 dwa morza — Morze Bałtyckie i Morze Czarne, w. 47 przy podwojach Wschodu i Zachodu — aluzja do XVII-wiecznej idei Polski jako przedmurza chrześcijaństwa.

w. 55 i n. cary zachodnie z swoimi lenniki... pozoru... do naszych powiatów s z u k aj ą... —- chodzi o Krzyża-

Hymn do Boga

ków popieranych przez cesarstwo; por. Świątynia Sybilli. p. U, przyp. do w. 69.

w. 59 Czego przyjaźni mytem nie uproszę... — aluzja do hołdu pruskiego 1525 r.; zob. Na pokojt nowe..., w. 163 i n. oraz przyp.; Świątynia Sybilli, p. II, w. 231—234.

w. 63 Pamiętnymi klęskami zaczepki płacili...—jak w 1109 r. na Psim Polu, w 1331 pod Płowcami, a przede wszystkim w 1410 pod Grunwaldem, w. 68 Zjednogniezdnymi bracią — z Rosjanami, w. 70 Laponów — tu: Szwedów.

w. 72 Sługom na pany wraża miecz — aluzja do powstań kozackich pod wodzą Bohdana Chmielnickiego.

w. 80 natchnął zgody duchem — chodzi o konfederację tyszowiecką, zawiązaną w 1655 przeciw Szwedom; por. Na wjazd..., przyp. do w. 220.

w. 85 Przed jednym tysiąc zbrojnvch uciekało razem — por. Joz 23,10.

w. 89 Za m orców w własny m potopili m o r z u — aluzja do zwycięstw Czarnieckiego, zob. Świątynią Sybilli, przyp. do p. III, w. 329.

w. 90 na niedźwiedzim zorzu — na Północy, w. 92 Izmaela plemię — tu: Turcy; zob. Świątynia Sybilli, p. II, przyp. do w. 639.

w. 95 carstwa wschodniego — cesarstwa bizantyńskiego; Konstantynopol został zdobyty przez Turków w 1453 r.

w. 101 wzniosły nad Libany — nawiązanie do Ez 31,3—14; zob. Rozprawa pierwsza..., przyp. 44.

w. 103 Tyś garstkę ojców naszych przeciw niemu stawił — pod Chocimiem w 1621 r., gdzie hetman Chodkiewicz, dysponując znacznie mniejszymi siłami niż Turcy, obronił obóz polski; zob. Na pokoje nowe..., przyp. do w. 262.

w. 106 Da gon — bóstwo starosemickie. Wg Starego Testamentu podczas walk z Izraelitami Filistyni zdobyli ich największą świętość, Arkę Przymierza, i wprow adzili ją do świątyni Dagona. Następnego ranka zobaczyli jego posąg leżący przed Arką z obciętą głową i rękami (1 Sm 5,2—5).

w. 114 przodku nie dali — nie dali się wyprzedzić, w. 140 Tyś twarz odwrócił — odwrócenie twarzy Boga jako znak odebrania Jego łaski i opieki nad narodem jest obrazem występującym wielokrotnie w Starym Testamencie, zob. Rozpra-

piaski - w traktatach . 1801 r. z Au-

681