Magazyn68601

882

MASZYNIZM

3,72 doi., na 100 funtów nici koszt robocizny wynosił odpowiednio: w 1870 r. 86,85 dok, a w 1896 r. 1,81 dok, na 100 funtów przędzy koszt ten wynosił 93,52 dok wzgl. 1,20 dok

Według nowszych obliczeń Biura Statystyki Pracy w Stanach Zjednoczonych, opublikowanych w 1927 r., produkcja żarówek 40 W wynosiła przeciętnie na godzinę pracy robotnika: (wskaźniki) przyjmując za 100 produkcję sposobem ręcznym, przy produkcji maszynowej półautomatycznej 215, a maszynowej automatycznej najdoskonalszego systemu 3 143: wskaźnik kosztów siły roboczej wynosił odpowiednio: 100, — 30,1 i 3,4. W znanych zakładach przemysłowych Bor-siga w Berlinie obtoczenie pewnego walca na tokarce wymagało 28 godzin, obecnie zaś na automatycznej szlifierce trwa tylko 2 godziny; koszty wynosiły dawniej 15,68 mk, obecnie 1,71 mk łącznie z amortyzacją maszyny. Roger Babson, cytowany przez Waf-fenschmidta, obliczył wydajność robotnika przy czysto ręcznej pracy i przy zastosowaniu maszyn. Produkcyjność pracy maszynowej w stosunku do ręcznej była według niego większa: przy wyrobie prześcieradeł bawełnianych 106 razy, koszul wełnianych 76 razy, noży rzeźniczych 39 razy, desek sosnowych 58 razy, płyt marmurowych 539 razy, gwoździ 129 razy i t. d. Przykładów takich i obliczeń możnaby podać nieskończoną ilość. Wszystkie one stwierdzają olbrzymie zwiększenie wydajności pracy. Gdyby zresztą było inaczej nowe, mechaniczne sposoby produkcji nie byłyby wogóle stosowane. Praca maszynowa obliczona na jednostkę czasu i robotnika, przewyższa nieraz pod względem wydajności pracę ręczną stokrotnie, a czasem nawet więcej. Zniżka kosztu na jednostkę wytworu jest zwykle także olbrzymia, choć nie w tym samym stosunku, co zwyżka wydajności fizycznej ponieważ redukcja kosztu robocizny jest częściowo skompensowana kosztem nabycia i amortyzacji samej maszyny. Taniość produkcji maszynowej jest przyczyną rozpowszechniania się samego m. Tam, gdzie maszyna się nie opłaca ze względów technicznych czy gospodarczych, nie zostanie oczywiście wprowadzona. O tern, do jakiego punktu maszyna będzie wypierać robotnika, a kapitał — pracę bezpośrednią, decydują zarówno momenty techniczne jak i ściśle gospodarcze — cena jednego i drugiego czynnika zestawiona z ich fizyczną produkcyjnością. Decydującym więc jest tu punkt substytucji, który jest wyznaczony równocześnie przez cenę i produkcyjność; w punkcie tym jednostka skutku użytecznego (produkcyjnego) czynnika pracy lub kapitału to samo kosztuje.

Maszyny pozwalają także na wykonywanie takich robót, które są niemożliwe do wykonania przy pomocy prostej siły ludzkiej i zwierzęcej. Przedewszystkiem tam, gdzie potrzeba olbrzymiej mocy (młoty w kuźniach, potężne dźwigi w portach i t. p.). Dalej maszyny pozwalają na osiąganie takich szybkości, nietylko w produkcji dóbr, co się da ostatecznie sprowadzić do zwiększonej wydajności, ale także w komunikacji i w jej warunkach: w przewozie osób, towarów, wiadomości, które bez pomocy maszyn nie byłyby wogóle możliwe do osiągnięcia (koleje żelazne, samochody, samoloty, telegraf, telefon, radjo). Powstaje tu przeważnie zjawisko jakościowo różne.

Maszyny mogą także lepiej i dokładniej wykonać pewne rzeczy, niż człowiek, pracujący ręcznie. Produkcja ich jest bardziej regularna i jednostajna, może dać przedmioty zupełnie identyczne, doskonale wymienialne. Stąd możność produkcji masowej, serjami, znormalizowanej — znacznie tańszej, a zarazem produkcji części zamiennych. Dzięki temu jakiś złożony mechanizm nie traci wartości przez uszkodzenie części i nawet nie doznaje dłuższej przerwy w działaniu, ponieważ zepsutą śrubkę lub kółko można odrazu zastąpić innem. Jest to niewątpliwie jeden z ważnych czynników, ułatwiających rozpowszechnienie się samochodów, zwłaszcza pewnych popularnych typów, lub maszyn rolniczych nawet w miejscowościach odległych od centrów produkcji i wogóle dalszego rozwoju m. Szybkie postępy normalizacji (standaryzacji) i specjalnie pasowań, mających szczególnie znaczenie dla przemysłu maszynowego, oraz utworzenie komitetów normalizacyjnych krajowych i porozumień międzynarodowych wskazuje na świadome podporządkowanie się społeczeństw cywilizowanych tym ujednostajniającym wymaganiom produkcji maszynowej i na chęć wyzyskania w pełni możliwości z tern związanych.

Niezmiernie ważną dalszą konsekwencją m. jest rozwój kapitalizmu przemysłowego i przewaga wielkich zakładów wytwórczych. Nowoczesna fabryka, technicznie odpowiednio wyposażona, wymaga znacznego kapi-