Magazyn6001

94

NOWA FUNLANDJA — NOWA GWINEA

Nowa Funlandja.

N. F. — ang. New-Founland, franc. Terre Neuve — jest wyspą, płożoną na oceanie Atlantyckim w pobliżu ujścia rzeki Św. Wawrzyńca, a na południe od półwyspu Labrador. Odkrywcą jej jest Jan Cabot, który w 1497 pierwszy dotarł do jej wybrzeży. Powierzchnia N. F. wynosi 111 000 km*, zamieszkuje ją (stan z 31. XII. 1934) 285 021 mieszkańców, przeważnie potomków emigrantów z Francji i Irlandji. Powstanie pierwszych osad na wyspie związane było z niewyczerpanem prawie bogactwem morza, sama wyspa bowiem nie posiada znaczniejszych bogactw. Na południe od wyspy znajduje się słynna z obfitości ryb ławica nowofunlandzka, na którą od czasu odkrycia wyspy corocznie czynione są wyprawy statków portugalskich, hiszpańskich i francuskich na połowy ryb. W ogromnych ilościach poławiane są tam zwłaszcza dorsze, kierujące się w okresie składania ikry na południe i zatrzymywane w swej wędrówce przez ciepłe wody Prądu Zatokowego (Golf-strómu). Rybołówstwo jest również głów-nem zajęciem mieszkańców N. F.; w 1921 np. na wyspie było 65 448 rybaków, a tylko 4862 rzemieślników, 3 227 rolników i 1 117 górników.

W 1934 flota nowofunlandzka dla połowu dorszów składała się z 59 statków o pojemności 4 497 tonn i zatrudniała 1 088 ludzi; złowiono 15 151 q ryb wartości 681 8o£ doi. Ogólny zaś połów dorszów w 1934 oceniony został na 1 260 000 q, wartości 5,6 milj. dolarów.

Skaliste wnętrze wyspy pokrywają rozległe lasy, których drzewo obecnie eksploatowane jest do wyrobu papieru (przez monopolistyczną spółkę International Paper Co.). Z minerałów występuje węgiel o niewielkiej wartości kalorycznej oraz ruda żelazna wysokoprocentowa; ruda eksploatowana jest w ilości ok. i,s milj. tonn rocznie; wywozi się ją przeważnie do Niemiec. Przemysł, poza papiernictwem, prawie nie istnieje Wszystko, co potrzebne do konsumcji, sprowadza się (głównie z Anglji, Kanady i St. Zjedn. A.), wszystko co się produkuje, idzie na wywóz. Wskutek tego gospodarka kraju narażona jest na częste kryzysy. Pod względem politycznym N. F. stanowiła początkowo kolonję francuską. Traktatem utrechtskim odstąpiona została Anglji, z za warowaniem dla Francji prawa wyłączności połowów. Powstałe w związku z tern spory zlikwidowała umowa francusko-angielska z 1904, na mocy której Francja otrzymała prawo połowów na wodach tery tor jalnych wybrzeża zachodniego od przylądka St. John’s Cape do przylądka Cape Ray. (French Shore). Do Francji należą poza tern dwie małe wysepki, leżące na południe od N. F.: St. Pierre i Miquelon (240 km’, około 4000 mieszk.). Do 1933 N. F. była dominjum brytyjskiem; krajem zarządzał gubernator przy pomocy Rady Wykonawczej (Executive Council), złożonej z 12 członków, istniał również parlament dwuizbowy, senat (Legislatwe Council) z 24 członków i sejm (House of Assembly) z 27 posłów złożony. Wobec niemożliwości utrzymania samodzielnego równowagi finansowej 21. XII. 1933 parlament angielski aktem zw. Newfounland Bill zniósł autono-mję N F., a władzę przejęła komisja rządowa złożona z 3 przedstawicieli N. F. i 3 przedstawicieli Anglji, która jednocześnie zagwarantowała finanse tej kolonji. Stolicą N. Funlandji jest miasto St. John (w 1934 — 44485 mieszk.). Od 1927 N. F. zarządza rozległym obszarem na północno-wschodniem wybrzeżu Labradoru (ok. 260 tys- km*, 4451 mieszk.).

K. Chmielewski.

Nowa Gwinea.

N. G., największa wyspa Oceanji i druga wśród wysp świata (po Grenlandji), posiada 771900 km* powierzchni. Wnętrze jej wypełnia potężny kompleks górski, wzniesieniem dorównujący Alpom (Góra Wilhelminy 4750 m), urozmaicony dolinami rzek, z których największa Fly na 500 km swego biegu jest żeglowna. Klimat, wyjąwszy wzniesione wyżej części, wobec przyrówni-kowego położenia wyspy (między o° a io° szer. geogr. płd.) jest wybitnie tropikalny (obfite opady, brak amplitud termicznych) i dla człowieka białego zabójczy. Znaczną część N. G., dotąd bardzo mało zbadanej, porasta puszcza tropikalna. Mieszkańcy wyspy, określani wspólną nazwą Papuasów (około 1 miljona głów), językowo są silnie zróżniczkowani. Naogół odznaczają się oni ciemną, prawie czarną pig-mentaoją, silnem krętem owłosieniem i mu-