Magazyn6S001

512

POLSKA

O ile pryncypat wywodzi! się ze źródeł ustrojowych słowiańskich, o tyle wyraźną recepcją z zewnątrz była zasada władzy królewskiej. Władza królewska pochodziła z nadania papieskiego. W omawianym okresie miały miejsce trzy koronacje królewskie: Bolesława Chrobrego, Mieszka II oraz Bolesława Śmiałego. Tak samo jak pryncypat, tak też i koronacje nie wykluczały podziałów dzielnicowych; niemniej były z nimi w wewnętrznej sprzeczności i ostatecznie im uległy. Pozostawiły jednak trwałe ślady w historji ustroju Polski, jako symbol jedności państwa.

Państwo piastowskie pozostawało w omawianym okresie w stosunku prawnym zarówno do cesarstwa, jak też i papiestwa. Cesarstwo dążyło do utworzenia z Polski lenna. Polska jako całość była jednak lennem cesarstwa tylko bądźto w okresach załamania wewnętrznego (za Mieszka II), lub w konsekwencji tych załamań (za Kazimierza Odnowiciela i w pierwszej połowie rządów Bolesława Śmiałego), bądź też w wyniku klęski wojennej (za Bolesława Kędzierzawego). Znamię epoce nadawało jednak konsekwentne i zbrojne dążenie Piastów do suwerenności:    za Mieszka I, Bolesława

Chrobrego i Mieszka II (w pierwszej połowie rządów), za Bolesława Śmiałego (w drugiej połowie rządów) i Bolesława Krzywoustego. Niezależność w stosunku do Niemiec starali się książęta piastowscy utrzymać też przez podległość swoją Stolicy Apostolskiej, uskutecznioną w latach 990 do 992 przez Mieszka I. Jedną z konse-kwencyj tej podległości było opłacanie t. zw. denara św. Piotra, czyli świętopietrza.

Państwo piastowskie nie weszło w kościelną zależność od Niemiec. Pierwsze biskupstwo, które powstało w 966 w Poznaniu miało charakter t. zw. misyjny i podlegało wprost papiestwu. Własną metropolję uzyskał Kościół w Polsce w 1000, kiedy utworzono też biskupstwa w Kołobrzegu, Wrocławiu i Krakowie. Stosunek Kościoła do państwa układał się w Polsce do końca wieku XII na zasadach ustalonych w państwie karolińskiem, a przeszczepionych na grunt polski w 1000 przez cesarza Ottona III.

Pod wpływem wzorów karolińskich ukształtowała się w Polsce też i hierarchja urzędnicza. Na czele hierarchji dworskiej jak i wogóle całej hierarchji urzędniczej znajdował się comes palańnus, czyli kmieć pałacowy, późniejszy wojewoda. Administracja prowincjonalna była w rękach kmieci grodowych czyli kasztelanów. Jest rzeczą bardzo prawdopodobną, że terytorjalnie organizacja grodowa oparła się o terytorja plemienne z czasów przedpiastowskich. — Urzędnicy nadworni i kasztelanowie na wezwanie księcia zjeżdżali się na wiece; wyrażali wówczas niewiążące księcia opinje w sprawach, które książę do zaopinjowania przedstawiał; tworzyli też koło asesorów na sądzie książęcym. Instytucja wiecu wiąże się też z wpływami karolińskiemi na państwo pierwszych Piastów.

Podstawą skarbowości w tym okresie były daniny w naturze i posługi osobiste. Daniną najdawniejszą był t. zw. narzaz (nazwa pochodzi od sposobu, jakim pierwotnie liczono pobrane daniny — czyniąc w tym celu nacięcia, czyli „narzazy"). Dru-giem źródłem skarbowości książęcej byl do chód z ceł; cła w tym czasie były w istocie podatkiem cd handlu, który wobec braku zorganizowanych gmin miejskich można było pobierać tylko w czasie przejazdu kupców. Trzeciem źródłem skarbowości były liczne monopole książęce, czwartem dochód z mennicy, polegający na psuciu monety, którą puszczano z tą samą nominalną wartością.

Podstawą systemu wojskowego była za pierwszych Piastów drużyna, o której wspomina w relacji swojej Żyd arabski Ibrahim ibn Jakób. Jednak niewątpliwie już za pierwszych Piastów powoływano do pełnienia służby wojskowej i ogół ludności wolnej. Te elementy z ludności wolnej, które utrzymały się przy ziemi, jak też i drużynnicy osadzeni na ziemi utworzyli zrąb późniejszego rycerstwa-szlachty.

Już w naszej epoce znamionuje rycerza wyższa główszczyzna i nawiązka, t. zn. wyższe odszkodowanie za zabicie lub zranienie rycerza, oraz pewne przywileje natury podatkowej i uprzywilejowany sposób opłaty Kościołowi dziesięciny.

Sądownictwo w interesującym nas okresie znajduje się w rękach księcia i jego urzędników. Niektórzy z tych urzędników, w szczególności zaś kasztelanowie, posiadają stałą delegację książęcą do sądzenia spraw księciu w sposób wyłączny nie zastrzeżonych. Książę jednak każdą taką sprawę może wywołać przed swój sąd; ponadto w wy-