Magazyn62801

324

KONGREGACJE KUPIECKIE

2. Rozwój historyczny. Według Wildy — gildje wywodzą się ze staropogańskich biesiad, połączonych ze składaniem ofiar (giełd, gildi).

Ślady istnienia pierwszych stowarzyszeń kupieckich odnaleźć można już w odległej starożytności. Były to przeważnie związki, zakładane w celach religijno-zawo-dowych i częstokroć łączyły charakter stowarzyszenia zawodowego, z ad hoc two-rzonemi spółkami handlowemi.

W historji Egiptu, Fenicji, Tyru i Kartaginy odnajdujemy ślady istnienia związków kupieckich, których działalność doprowadza do szerokiego rozwoju handlu i dobrobytu tych miast oraz powstania szeregu instytucyj handlowych, przejętych następnie przez Rzymian.

W starożytnym Rzymie, w czasach późnej republiki, w obchodach ku czci bożka handlu Merkurego (15 maja), biorą udział korporacje kupieckie. W okresie późnego cesarstwa rzymskiego, kupcy zbożowi byli nawet łączeni w związki przymusowe, dla łatwiejszego nadzoru nad ich działalnością, (chodziło bowiem o zapewnienie miastom dostatecznych i terminowych dostaw zboża).

Powstanie i rozwój kongregacyj kupieckich przypada na wieki średnie. We wcze-snem średniowieczu, w pierwszym okresie walki miast z samowolą feodałów, kupcy zrzeszają się w celach ochronnych i wspólnie szukają opieki u panujących, przeciw rujnującym utrudnieniom w handlu. Powstają t. zw. gildje, które stopniowo uzyskują przywileje dla swych członków, stąd rozwój gildyj, a z czasem wytworzenie przez nie związków nadrzędnych, tak zwanych „hanza“.

O wczesnej i stosunkowo bardzo dobrej organizacji pierwszych średniowiecznych zrzeszeń kupieckich świadczy fakt, że już w najwcześniejszym okresie tworzenia się w Europie średniowiecznej gospodarki miejskiej (XI wiek), kupcy należą do najwyższej i najbogatszej warstwy mieszczan i dzierżą w swych rękach zarząd miast.

Pierwsze korporacje kupieckie powstają we Francji już w VIII wieku, w Anglji w IX, wyprzedzając powstanie cechów.

W okresie hanzy, korporacje kupieckie posiadają charakter reprezentacyj poszczególnych gałęzi handlu. Pozostawiono im sprawy wewnętrzno-organizacyjne, sądownictwo, sprawy z zakresu obyczajności, zwalczania wzajemnej konkurencji 1 t. p.

Z czasem zmieniają się korporacje w charakterystyczne dla okresu późnego średniowiecza bractwa kupieckie (konfraternie) stanowiące analogję w stosunku do cechów rzemieślniczych.

Celem istnienia bractwa była opieka nad członkami przez ułatwianie im handlu w drodze uzyskiwania przywilejów i regulowania procesów wymiany, przez zwalczanie konkurencji i organizowanie samopomocy członków.

3. Polska przedrozbiorowa. Za okres powstania korporacyj kupieckich w Polsce uważany jest wiek XV. Wraz z zaznaczającym się od XIII wieku napływem mieszczaństwa niemieckiego do Polski, przyjmują się w miastach polskich, na tle prawa magdeburskiego i chełmińskiego, zasady średniowiecznej niemieckiej organizacji gospodarki miejskiej i rozpoczyna się stopniowy rozwój cechów rzemieślniczych i bractw kupieckich. Udział w nich mieszczan polskich jest jednak znacznie późniejszy. Do organizacyj tych (gdzie żywioł niemiecki długo jeszcze przeważa), wstępują kupcy i rzemieślnicy polscy, widząc w nich siłę organizacyjną i pomoc oraz szukając ochrony przed konkurencją. Nigdy jednak w Polsce cechy i bractwa kupieckie nie osiągnęły tego znaczenia, co w Europie Zachodniej.

Królowie polscy nadawali bractwom przywileje, potwierdzone przez następców nadającego, aby były „trwałe w użyciu". Miejski charakter gospodarki średniowiecznej był przyczyną, że przywileje dla każdego cechu czy bractwa, w różnych miastach polskich, a nawet w tem samem mieście były zazwyczaj odmienne. Przedmiotem przywilejów było przeważnie normowanie konkurencji obcych kupców (prawo składu, obowiązek odsprzedaży poza jarmarkiem towaru kupcom miejscowym i t. p.) oraz konkurencji innych cechów i bractw. Często same bractwa wnosiły do zarządu miasta projekty ustaw i zarządzeń, broniących członków przed konkurencją obcych kupców zagranicznych i krajowych. Dążyły też one do zapewnienia sobie wyłączności zajmowania się pewną gałęzią handlu i ściśle przestrzegały, aby zasada ta była zachowywana. Broniąc swych interesów, bractwa prowadziły między sobą procesy sądowe. Wewnętrzną konkurencję członków między sobą regulowało bractwo, przez ustalanie sprawiedliwej ceny za towar, nor-