page0099

— .85 —

Psychologia jest nauką o ogólnych i znanych objawach duszy, o istocie duszy i jej stosunku do ciała.

Tak doświadczenie jak umiejętność wskazują nam najpierw dwie główne czynności życia duchowego. Dusza z jednej strony odbiera wrażenia z zewnątrz, z drugiej strony narzuca im swoją wolę, jest recypującą i reagującą. Posiada więc władzę pojmowania duchowo przedmiotów świata zewnętrznego, t. j. poznawania ich — władza poznawania (pojmowania), i odnośnie do tych poznanych przedmiotów porusza się w pewnym oznaczonym kierunku, za nimi, albo przeciw nim, stosownie do wrażenia, jakie na duszy wywarły władza dążności. — W tej ostatniej możemy łatwo rozróżnić dwie strony, jednę więcej pasywną (bierną), a drugą więcej aktywną (czynną). Każde wrażenie wywołuje w duszy odpowiednie mu uczucie, które całkiem ogólnikowo biorąc, albo jest przyjemne, jeżeli przedmiot sprzyja cielesnemu albo duchowemu dobru, albo przynajmniej zdaje się sprzyjać, lub nieprzyjemnem, jeżeli się rzecz wręcz przeciwnie przedstawia. To usposobienie duszy zowiemy uczuciem, gdyż dusza sama siebie czuje, jest świadomą stanu, w jakim się znalazła wskutek rozmaitych wrażeń. Władza duszy, pojmowania siebie samej we właściwych sobie usposobieniach, nazywa się władzą czucia. Z tych usposobień duszy powstają potem odpowiednie dążności, przez które dusza odnośnie do tworzących je przedmiotów okazuje swoją wolę przyzwalająco albo odmawiająco władza woli. — W poznawaniu pojmuje dusza przedmioty, w czuciu pojmuje swój własny stan, w woli opanowuje przedmioty. W poznawaniu zauważamy ruch z zewnątrz na wewnątrz, w woli (chceniu) z wewnątrz na zewnątrz. Starsza psychologia rozróżnia tylko władzę poznawania i władzę woli, uwzględniając czucie przy tej ostatniej. Nowsza rozdziela czucie i wolę, mówi zatem o trzech zasadniczych władzach duszy, te są: władza poznawania, czucia i woli. Nauka o wychowaniu omawia z praktycznych względów działalność wychowawczą ze względu na władzę poznawania, czucia i woli w osobnych rozdziałach. Czucie mianowicie jest dla wychowawcy bardzo wysokiego znaczenia, przeto musi nań zwrócić większą uwagę. Tu jednak zaznaczamy wyraźnie, że czucie i wola są jak najściślej ze sobą połączone; nie ma żadnego

http://rcin.org.pl