3582323269

CZY PSYCHOLOGIA JEST JESZCZE NAUKĄ O DUSZY?

Psychologia i religia spotykają się w dwu ważnych sferach - normatywnej i ontologicznej. W obu może dochodzić do konfliktów i nieporozumień. Niniejszy tekst, pobieżnie dotyka kwestii domniemanego sporu między psychologią a rełigią w dziedzinie wartości, dla klasycznego problemu relacji między duszą a ciałem

I. Psychologia, jak ją widzi "człowiek z ulicy"

Zwykle uważa się, że psycholog jest osobą bardziej niż przeciętny zjadacz chleba kompetentną w udzielaniu odpowiedzi na rozmaite trudne pytania: Jak wychowywać dzieci? Jaką postawę przyjąć wobec przeciwności losu? Co robić, by osiągnąć szczęście i spełnienie? W odbiorze społecznym psychologowie zdają się pełnić funkcję swoistych świeckich księży. Jednak, o ile sens i kierunek oddziaływaniom duszpasterskim nadaje religia, nie bardzo wiadomo, co miałoby stanowić analogiczną legitymację "duszpasterzy"- psychologów. Mogłoby się wydawać, że jeżeli psycholog w audycji telewizyjnej mówi widzom, że tylko samorealizacja doprowadzi ich do pełnego i szczęśliwego życia - powinniśmy się liczyć z tą opinią, gdyż jej podstawą jest specjalistyczna wiedza naukowa.

Nic bardziej błędnego. Osoby zawodowo zajmujące się pracą naukowo-badawczą, wyjątkowo jasno zdają sobie sprawę, że psychologia, właśnie w takiej mierze, w jakiej jest nauką, nie daje podstaw do rozstrzygania kwestii normatywnych. Nauki empiryczne nie dysponują metodami, które pozwoliłyby im roztrząsać sprawy celu, sensu czy wartości. Nie mogą zasadnie nawet postawić takich problemów. W świetle tego faktu, ewentualny konflikt wartości między rełigią a psychologią sprowadza się do niebezpieczeństwa konkurowania psychologów z duszpasterzami. Szczęśliwie, większość psychologów, psychoterapeutów i psychiatrów doskonale zdaje sobie sprawę z granic własnej roli i nie wkracza w obszary, w których nie dostaje im kompetencji.

W praktycznej działalności psychologicznej problem wartości i norm zwykle nie wyraża się ostro. Tym samym niebezpieczeństwo preferowania przez psychologów wartości dyskusyjnych z religijnego punktu widzenia nie jest duże. Kiedy zgłasza się rodzina z dorastającą córką, cierpiącą na jadłowstręt psychiczny, psycholog podejmuje działania zmierzające do usunięcia przyczyn zaburzenia, ponieważ bez jego interwencji, w skrajnym przypadku, dziewczynie grozi śmierć. Niezależnie od prywatnych poglądów, podobne działania podejmie medytujący psycholog-buddysta jak i psycholog z parafialnej poradni rodzinnej. Ratowanie życia jest normą bezdyskusyjną. To samo będzie dotyczyło, na przykład, przygotowania programu reedukacji dziecka przejawiającego trudności w nauce.

Nie zdarza się, żeby jakiś psycholog zaniechał działania, ponieważ uważa, że uczenie dzieci w szkołach nie jest dobrym pomysłem. Sama interwencja psychologiczna też z zasady nie może wchodzić w konflikt z wartościami wyznawanymi przez pacjenta czy inną osobę korzystającą z pomocy psychologicznej. Pomijając stronę moralną, pogwałcenie tej reguły byłoby poważnym błędem sztuki.

Problem pojawia się dopiero wtedy, kiedy psycholog porzuca swoje główne zajęcie i przy współudziale mediów komunikacji masowej zaczyna pouczać w sprawach wartości ludzi, którzy nie prosili go o interwencję. Niestety, mając charakter publiczny, z natury zyskują one rozgłos i kształtują niekorzystny obraz całej grupy zawodowej. Oczywiście i same media nie są tu bez winy, bo dziennikarz poszukujący “materiału" z oczywistych względów raczej przeprowadzi wywiad z osobą, która obieca podać receptę na wszelkie życiowe trudności, niż z kimś, kto uparcie utrzymuje, że taka recepta nie istnieje.

Tak jak psychologowie czasem bezprawnie wchodzą w kompetencje duszpasterzy, bywa że i ci ostatni w swoich działaniach "grzeszą" przeciw psychologii propagując nerwicorodme wzorce zachowań albo stosując rozmaite środki pseudo-wychowawcze, przynoszące