8490743311

Krzysztof Michalski SJ

PROBLEMATYKA SUMIENIA W PSYCHOLOGII RELIGII

Wstęp

„W gruncie rzeczy sumienie jest zjawiskiem wcale prozaicznym, nie mającym w sobie nic z owej wielkości, jaką mu powszechnie przypisywały religia, filozofia i sztuka"¹ - z tymi słowami, wypowiedzianymi przed stu laty przez Fryderyka Nietzschego, w żaden sposób nie mogę się zgodzić. Bowiem kwestia sumienia należy - według mnie - do istotnych elementów refleksji filozoficznej, teologicznej i psychologicznej. Problematyka ta od dawna była obecna w dyskusjach nt. człowieka, religii, społeczeństw. Dzieje się tak nie bez powodu, gdyż rozumienie tego pojęcia pozwala lepiej odkryć tajemnicę człowieka, jego wewnętrzny świat decyzji, życiowych wartości, a także postępowania. W odniesieniu do życia religijnego człowieka pełni ważką rolę jako najtajniejsze „sanktuarium, w którym głos Boga rozbrzmiewa"². Często mówi się o kimś, że jest „człowiekiem sumienia", przed spowiedzią robimy „rachunek sumienia", a gdy zachowamy się wbrew „nakazowi sumienia" mamy „wyrzuty sumienia", „gryzie nas sumienie". Czy więc owo „sumienie" jest? W poniższej pracy chciałbym na początku podjąć próbę sprecyzowania tego terminu, później zastanowić się nad tym, w jaki sposób dochodzi do jego kształtowania się w człowieku, a następnie jakie są typowe zaburzenia sumienia. Zagadnienie poruszone w niniejszej pracy z jednej strony jest dość wąskie, z racji zawężenia do obszaru psychologii, a zarazem na tyle obszerne, iż z pewnością nie wyczerpie tego tematu. Mam nadzieję, iż poniższa praca w przystępny sposób przybliży ten niezwykle ważny problem.

1

   A. Menger, Nowa nauka o moralności, Lwów 1907, s.23, cytat za: W. Szewczuk, Sumienie - studium psychologiczne, Wyd. „Książka i Wiedza", Warszawa 1988, s. 206-7.

2

   Jan Paweł 11, Audiencja dla Polaków w czasie Świętego Roku Jubileuszu Odkupienia, cytat za: Ks. S.Kisiel, Problem sumienia, w: Roczniki teologiczno-kanoniczne, tom XXXII, zeszyt 3, s. 53, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego KUL, Lublin 1985.