Wulff Psychologia religii, rozdz 5 i 6 (10)

174 Rozdział 5. Religia w laboratorium

troamfetaminy i amobarbitalu sodowego, dla wywołania u badanych z grupy Kontrolnej przeżycia na granicy stanu psychodelicznego. Ponadto wszyscy badani zostali poinstruowani, aby w czasie sześciogodzinnej sesji eksperymentalnej zachowali ciszę oraz ułożyli się 'wygodnie i zrelaksowali. Zatem wszyscy badani z grupy kontrolnej mieli mniej wskazówek co do swego stanu.

Chociaż Pahnke zastosował ponownie procedurę podwójnej anonimowości, jego drugie badanie nie było replikacją badania poprzedniego. Większość z 40 badanych to osoby z ukończonymi studiami, powyżej 30 lat. Sytuację eksperymentalną stanowiły tylko: płonące świece, kwiaty, zdjęcia przedstawiające fragmenty przyrody muzyka poważna. Mimo to 7 z 20 badanych, którzy otrzymali średnie dawki psylobicyny, przeżyło doświadczenie mistyczne, podczas gdy do takiego doświadczenia przyznał się tylko 1 badany spośród 20 osób z grupy kontrolnej^{1 2 3}. Inna rzecz, że w badaniu tym doświadczenie mistyczne przeżyło mniej osób niż w badaniu pierwszym. Ten wynik nie dziwi, jeśli wziąć pod uwagę, ze badani w eksperymencie Wielkopiątkowym byli bardziej religijni i bardziej religijny charakter miały warunki eksperymentalne.

Inne badania z zastosowaniem środków psychodelicznych, chociaż mniej skomplikowane niz podejście Waltera Pahnke. także ukazały możliwości wywoływania doświadczeń mistycznych przez narkotyki. Studia podsumowane przez Leary (1964), Leary i Clarka (1963) oraz Clarka (1969) dostarczają dalszych dowodów na to, ze niezależnie od tego. czy nastawienie i sytuacja są w oczywisty sposób religijne, czy me. przynajmniej jedna trzecia badanych po zazyciu substancji psychodelicznych opisała doświadczenia o charakterze religijnym lub mistycznym. Niektóre z tych doświadczeń stały się początkiem życiowej przemiany, nawet u nałogowych alkoholików i lokatorów najbardziej strzeżonych więzień. Niestety, żadne z badań nie osiągnęło podobnego poziomu kontroli eksperymentalnej jak u Pahnke. Trudno więc o oddzielenie czynników indywidualnych i wyprowadzenie niepodważalnych wniosków o charakterze przyczynowo-skutkowym. Surowe prawo i umowy międzynarodowe sprawiają że trudno dziś zorganizować badania z użyciem środków psychodelicznych. Skutecznie zapobiega to dalszym poszukiwaniom, które mogłyby wyjaśnić skomplikowane procesy składające się na działanie tych środków⁴.

MISTYCYZM EKSPERYMENTALNY BEZ NARKOTYKÓW

Kilku badaczy pokazało, że można wywołać quasi-mistyczne doświadczenia u badanych w laboratoriach bez łamania prawa lub ryzyka efektów ubocznych oddziaływania narkotyków Przynajmniej w odniesieniu do części badanych te inne metody mają taką zaletę, że działają znacznie szybciej i pewniej niż techniki deprywacji lub przebodźcowania opisane w rozdziale 3. Tak jak narkotyki, metody te nie wymagają związku z 2adną konkretną tradycją religijną.

Hipnotyczne przemiany przestrzeni i czasu

Pahnke zastosował cechy wymienione przez Stace’a jako kryteria oceny, którzy badani doznali doświadczeń mistycznych, natomiast psycholog Bernard Aaronson zastosował je do wywołania stanów mistycznych poprzez hipnozę. W serii badań, w których 'wzięło udział 6 słudenlów uniwersytetu (1 niepodatny na hipnozę badany symulował jej działanie), Aaronson (1966, 1967, 1968, 1969a. 1969b, 1970) modyfikował doświadczenia badanych za pomocą sugestii posthipnotycznej. Po wstępnym badaniu testowym każdy badany był

poddawany hipnozie, a następnie ..programowaniu* w celu doświadczenia - w posthipnotyczny sposób -istotnej zmiany percepcji. Modyfikacje te obejmowały: wzrost lub zmniejszenie pola wzrokowego, jego wyraźności, rozmiaru przedmiotów i ich względnej odległości, zmianę upływu czasu tak. żeby zdawał się płynąć szybciej lub wolniej, czy w ogóle się zatrzymał, usunięcie lub przekroczenie granic czasowych między tym, co było. co jest i co będzie, lub pewne ich połączenie. Każda modyfikacja miała miejsce innego dnia i za każdym razem tylko w odniesieniu do 1 badanego. Podczas każdej sesji sugerowana była amnezja dotycząca wcześniejszego stanu hipnotycznego, w celu zapobieżenia kumulacji efektów w okresie prowadzenia badań. Po indukcji hipnotycznej badanych obserwowano przez 2 godziny, a następnie brano na przejażdżkę samochodową po ustalonej trasie. Po napisaniu sprawozdania z całodziennego doświadczenia i przejściu kolejnego wywiadu byli oni ponownie poddawani hipnozie w celu usunięcia sugestii posthipnotycznej. Każdą sesję zamykał końcowy wywiad z badanym. .. .

Zmiany, jakie powodowała indukcja hipnotyczna, miały różny charakter: od poirytowania, paranoidalnej wrogości lub nawet stuporu (osłupienia) katatomcznego. po zatopienie się w przemyśleniach, ciche szczęście lub maniakalną euforię. W jakich warunkach pojawiały się doświadczenia quasi-mistyczne? Wydobycie hipnozą głębi przeżyć wywołało u wszystkich badanych (z wyjątkiem symulanta) „rodzaj doświadczenia psychodelicznego z elementami mistycznymi”. Jeden z badanych, opisany jako zależny i otwarty, „został przeniesiony w sferę doświadczeń wielkiego piękna; dźwięki, kolory i kształty zdawały się intensywniejsze, przestrzeń wydawała się czymś nieomal materialnym, każdy przedmiot i jego miejsce zdawały się być częścią boskiego porządku". Badany ten „poczuł, ze nie mógłby lepiej spędzić swego życia niż poprzez służenie Bogu” (Aaronson, 1968, s. 16-17).

Również modyfikacje doświadczenia czasu umożliwiły zaistnienie wyraźnie mistycznych stanów przynajmniej u jednego z dwu badanych w serii poświęconej strefie czasowej. Znacznie silniej, niż można się było spodziewać, warunki braku przeszłości, poszerzenia teraźniejszości, poszerzenia przyszłości oraz poszerzenia i teraźniejszości, i przyszłości wywołały u niego wszechogarniające poczucie obecności, przypominające brak poczucia upływu czasu zauważony przez Stance’a i Pahnke. Warunki te przyniosły jednocześnie „nastrój ogromnego olśnienia" - stan, który ten zazwyczaj „hipo maniaka Iny i towarzyski" badany sam opisał jako mistyczny. Jest ciekawe, że pod koniec jednego z dni doświadczenie to spowodowało maniakalny epizod pełen lekkomyślnych wybryków (Aaronson, 1966, 1968). Aaronson wyciąga wniosek, ze tym, co owe spowodowane hipnozą warunki mają wspólnego, jest zwiększenie percepcji. Wpływy, które powodują jej zmniejszenie. nie wywołują doświadczeń mistycznych, lecz psychotyczne. Te dwa rodzaje doświadczeń stanowią swego rodzaju przeciwieństwo.

Badania Aaronsona sugerują, ze doświadczenia quasi-mistyczne mogą być wywołane poprzez posthipnotyczny wpływ na zmiany percepcji, jaki opisywali znam mistycy. Odkrycie to doprowadziło Aaronsona (1969b) do bardziej bezpośredniego podejścia, z zastosowaniem dłuższego wpływu, mającego na celu wywołanie doświadczenia pustki lub „próżni" (void). wraz z utratą poczucia ja. Według Stace'a (1960) doświadczenie pustki jest charakterystyczne dla introwertywnego doświadczenia mistycznego. Orugi rodzaj wpływu, wywołujący ekstrawertywne doświadczenie mistyczne, poczucie kosmicznej jedności, został zastosowany w celach porównawczych. Wreszcie, tak jak w badaniach poprzednich, zaplanowano także sesje dla grupy kontrolnej, które obejmowały hipnozę bez oddziaływań. Badani, 4 studentów w wieku 18-24 lata. mieli możliwość doznania każdego z warunków w ciągu pół godziny. Wyprowadzano ich następnie ze stanu hipnotycznego. przeprowadzano wywiad, a następnie proszono o napisanie sprawozdania z doświadczeń.

Przynajmniej trójka, jeśli nie cala czwórka badanych wskazała na obecność 8 z 9 kryteriów doświadczeń mistycznych według Pahnkego. które nastąpiły zarówno po zastosowaniu wpływu wywołującego pustkę, jak i wpływu wywołującego poczucie kosmicznej jedności. Dziewiąte kryterium - bezpośrednie, intuicyjne i autorytatywne poczucie istnienia ostatecznej rzeczywistości - pojawiało się często w opisach 2 badanych. Osoby z grupy kontrolnej wymieniły tylko 2 z kryteriów Waltera Pahnke - pozytywny nastrój i krótkotrwalość. Chociaż badaniom Aaronsona brak subtelności i stopnia kontroli, jaką zastosował w swych eksperymentach Pahnke, autor stwierdza, że „otwierają one możliwość badań nad technologią mistycyzmu i rozwoju eksperymentalnej psychologii religii".

* Kryterium doświadczenia mistycznego był wynik na poziomie przynajmniej 60% maksymalnej liczby punktów w kwestionariuszu mistycyzmu zastosowanym przez Pahnke. Sam Pahnke, który zginął tragicznie, tonąc podczas nurkowania w roku 1971, nigdy nie opubłikowal szczegółowego raportu ze swego drugiego eksperymentu. Wyniki, które tu cytujemy, zostały zaczerpnięte z jego krótkiego streszczenia połączonych rezultatów dwóch badań. Pahnke i jego współpracownicy

uświadomili sobie, że aby uzyskać istotność stalystycznąróżmc na podobnym poziomie, należałoby przeprowadzki dodat

kowe próby (Carl Salzman, rozmowa osobista. 1 grudnia 1976 roku).

Interdyscyplinarne Towarzystwo do Badań Psychodelicznych (MAPS), stworzone przez Ricka Dobiina w roku 1986, działa na rzecz odwołania politycznego zakazu badań nad środkami psychodełicznymi i zebrania funduszy na sfinansowanie takich badań, kiedy będą możliwe. Rosnąca przychylność ze strony Ministerstwa Żywności i Narkotyków, zasygnalizowana zgodą na badanie nad bezpieczeństwem środków psychodelicznych, została omówiona w wydawanym co kwartał informatorze MAPS. którego numery można znaleźć w Internecie (hilp://\vww.rnaps.org).