Wulff Psychologia religii, rozdz 5 i 6 (23)

200 Rozdział 6. Korelacyjne badania raligil

Badani religijni wyróżniają się konsekwentnie jedynie w dwóch dziedzinach moralności - tych, które dotyczą narkotyków i seksu. Niezależnie od sposobu pomiaru religijności okazała się ona związana negatywnie z używaniem narkotyków (8enson. 1992; Gorsuch, 1995). Podobnie osoby o wysokich wynikach w miarach religijności są w istotny sposób mniej skfonne niz osoby o wynikach niskich do akceptacji i angażowania się w zachowania seksualne, którym tradycyjnie towarzyszy społeczne potępienie. Udzielając odpowiedzi na wiele skal religijności, niezamężne studentki i nieżonaci studenci konsekwentnie są tym mniej permisywni w odniesieniu do współżycia przedmałżeńskiego, im bardziej konserwatywna jest ich religijność {Cardwell. 1969; Clayton, 1971b; Heltsley i Broderick. 1969; Sutker, Sutker i Kilpatrick, 1970; Woodrcof, 1985). Religijność badanych pozostających w związku małżeńskim jest podobnie związana z unikaniem tradycyjnie potępianych praktyk, takich jak stosunki pozamałzeńskie. Jednak wyraźnie nie ma tu korelacji z innymi mierzonymi wymiarami, takimi jak częstość stosunków płciowych lub osiąganie orgazmu (Bell, 1974; Fisher, 1973: Martin i Westbrook, 1973).

Powstrzymywaniu się od narkotyków i nie aprobowanych zachowań seksualnych nie towarzyszy jednocześnie zwracanie uwagi na tradycyjne ideały humanitarne Studia analizujące związki miar religijności ze skalami określanymi terminem „humanitaryzm'* konsekwentnie me wykazują istnienia związków {Ferguson, 1944b) lub wykazują związki lekko negatywne (Defronzo, 1972: Kirkpatrick, 1949). Podobnie Victor Cline i James Richards (1965) podają brak korelacji między ich czynnikiem Współczujący Samarytanin a akceptacją konwencjonalnych nauk religijnych, a Bruce Hunsberger i Ellen Platonów (1986) stwierdzili, ze badani o wyższych wynikach na skali ortodoksji chrześcijańskiej me byli bardziej skłonni niż osoby o wynikach niskich do pomagania grupom zajmującym się dobroczynnością. Rokeach (1969) uznał swych religijnych badanych za zajętych osobistym zbawieniem i względnie obojętnych na nierówność oraz niesprawiedliwość społeczną.

Domniemany związek między pobożnością a .zachowaniem prospołecznym" jest też niejasny w świetle badań laboratoryjnych. Lawrence Annis (1976) stwierdził, że żadna z czterech zastosowanych przez niego miar religijności nie pozwalała przewidzieć, który z badanych zainteresuje się dźwiękami dobiegającymi cd „kobiety w stresie”. Podobnie Ralph McKenna (1976) podaje, ze kiedy „pechowa automobilistka" mówiła, iż nie udało się jej dodzwonić po pomoc do warsztatu, duchowni lub inne osoby, które odebrały jej telefon, nie starały się uzyskać połączenia z warsztatem bardziej niż osoby z grupy kontrolnej.

Podobnie zwodnicze jest badanie w laboratorium założenia o powiązaniu między pobożnością i zachowaniem prospołecznym. Studenci Warnera Wilsona i Wallace*a Kawamury (1967) wykazali małą pozytywną korelację między miarami religijności i zmienną aprobaty społecznej. W badaniu L.D Nelsona i Russella Dy-nesa (1976) w mieście, które zostało nawiedzone przez tornado, znaleziono słabe pozytywne korelacje zarówno dewocyjności. jak i uczęszczania do kościoła z deklarowanym zachowaniem niesienia pomocy, r tej o charakterze rutynowym, i w przypadkach nagłych. Podobnie Robert Friedrichs (1960) podaje niski, lecz pozytywny związek między religijnością a oceną altruizmu, jednak tylko wówczas, gdy pobożność jest mierzona poprzez wiarę w Boga. a nie poprzez chodzenie do kościoła. Jednakże we wszystkich trzech studiach korelacje są tak małe, że religijność wyjaśnia mniej niz 5% wariancji obecnej w rozkładach reprezentujących zaangażowanie humanitarne.

Do 14% wariancji humanitaryzmu wyjaśnia religijność wśród studentów brytyjskich i amerykańskich, którzy uczestniczyli w badaniu Wesleya Perkinsa (1992) wiatach 1978-1979. Lecz w porównywalnych próbach studentów w dziesięć lat później proporcja ta zmalata odpowiednio do 9% 11%. W tym samym badaniu egalitaryzm okazał się kompletnie nie związany z religijnością, zoperacjonalizowaną poprzez akceptację religii jako źródła wskazówek i odpowiedzi dotyczących różnych problemów.

Religijność a uprzedzenia

Oczywista porażka zaangażowania religijnego w umacnianiu światopoglądu humanitarnego została ukazana najlepiej w badaniach nad konserwatywnymi postawami społecznymi. Ogólny wzorzec wyników jest w znacznej mierze zbliżony do tego, jaki został opisany wyżej. Stosując różne miary pobożności - przynależność religijną chodzenie do kościoła, doktrynalną ortodoksję, szacowaną ważność religii - badacze konsekwentnie stwierdzali pozytywne korelacje z ftnocentryzmem. autorytaryzmem, dogmatyzmem, dystansem społecznym. sztywnością sądów, brakiem tolerancji dla nieokreśloności oraz specyficznymi formami uprzedzeń, szczególnie w stosunku do Żydów i Murzynów (Batson i Burris, 1994; Batson. Schoenrade i Ventis, 1993, Dit-tes, 1969; Gorsuch, 1988; Gorsuch i Aleshire. 1974; Hunsberger, 1995).

Wyjątki mają bardzo okazjonalny charakter. W etnicznie zróżnicowanej grupie studentów na kursie wstępu do psychologii Gerald Meredith (1968) nie stwierdził istotnych korelacji między dwoma miarami religijności

			kvj,.v-"V ^łŁ*^x	‘ ^1 ’ • . ' .
				w s ' * ^#
				: • ■ 5
			V.	• 4.-*'' * v
			^# . 1 *	\ ‘ ' .!• •
			■-	. ••"■V*..... . *. .
				. \
				• • łt # • %
				• **• * V •/, . .•
			:T-
			* | '* •*	v : ""i-':,^-: ^- • * •• • * • • :
			" <■'	• • • - r-"\'TV- X
•			' r'
				-•**'.* +*
			• mm	. •' • r
' .			• ^%
	u			, .
			X-
1
				.•. . • c:
				- 1 . rf sL"/' V- • JL> .. • • *. .. ' v

To tradycyjne palenie krzyża przez członków Ku Klux Klanu w czasie zjazdu w roku 1987, kierowane przez ogólnokrajowego przywódcę grupy w Rurr.ford Point w stanie Ma nę, wywołało gniew wielu lokalnych przywódców religijnych i świeckich. Ku Klux Klan jest także znany z kampanii przeciw Żydom, Murzynom i katolikom

a parą skal mierzących etnocentryzm i dogmalyzm. Dean Hoge i Jackson Car roli (1975) stwierdzili, że kiedy oddzielono wpływ innych zmiennych, wszystkie stosowane miary religijności razem wyjaśniały tylko 5% wariancji związanej ze wskaźnikiem antysemityzmu. Podobnie kontrolując udział czynników społecznych i psychologicznych, Middleton (1973) zredukował wspólną wariancję dla tych wymiarów jedynie do 2%. Polegające na analizie czynnikowej studium Christophera Bagleya, Rogera Boshiera i Davida Niasa (1974) ukazało dwa czynniki - religijny i „rasowo-karzący". które były od siebie całkowicie niezależne. Identyczne rezultaty stwierdzono dla zróżnicowanych prób badanych w Anglii. Holandii i Nowej Zelandii. W grupie 652 studentów z sześciu uczelni w południowych stanach USA Terry Prothro i John Jensen (1950) stwierdzili niewielką, lecz istotną korelację między pozytywnymi postawami wobec kościoła a postawami wobec Murzynów i Żydów.

ZWIĄZEK KRZYWOLINIOWY Niektóre 2 będących wyjątkami badań sugerują, że jak dotąd spośród badanych grup pozytywny związek religii i uprzedzeń dotyczy głównie białych Amerykanów Inne badania ukazują powtarzalny wzorzec: pozytywna korelacja staje się negatywną w górnym przedziale rozkładu pobożności. Na przykład Gregory Shinert i Charles Ford (1956) porównali grupę osób przyjmujących codziennie komunię (wśród których większość stanowili seminarzyści i zakonnice) z grupą osób świeckich na tym samym uniwersytecie katolickim, które nie olrzymywały komunii każdego dnia. Przeciętnie rzecz biorąc, osoby przyjmujące komunię codziennie okazały się mieć istotnie niższe wyniki etnocentryzmu. Podobnie Glenn Wilson i Francis Lillie (1972; Wilson, 1973) stwierdzili, że dwie grupy na dwóch krańcach wymiaru konwencjonalnej religijności - kadeci A^mii Zbawienia i cztonkowie Stowarzyszenia Młodych Humanistów - wykazały ten sam stopień niskiego poziomu uprzedzeń rasowych.

krzywoliniowy związek między pobożnością a uprzedzeniami dobrze ilustruje studium Elmer Struening (1963). Wykorzystując jako osoby badane instruktorów oraz pracowników służb administracyjnych i obsługi na wielkim uniwersytecie Środkowego Zachodu, badaczka próbowała opisać związek między kilkoma zmiennymi a skalami Autorytaryzmu i Uprzedzeń. Skala Autorytaryzmu, zaczerpnięta głównie ze skali f Theodora Adorno i współpracowników (1950), została obliczona jako czynnik ogólny (wykres 6.1, Autorytaryzm) oraz dia trzech zmiennych specyficznych: „autorytarne podporządkowanie religijne" (Podporządkowanie), „cyniczny i podejrzliwy pogląd na otoczenie człowieka" (Podejrzliwość) i „agresywny nacjonalizm autorytarny" (Nacjonalizm). Skala Uprzedzeń, która dawała pojedynczy wynik (Uprzedzenie), zawierała pozycje oceniające zarówno zgeneralizowane uprzedzenia, jak i postawy dyskryminujące wobec konkretnych grup. Związek między tymi pięcioma zmiennymi a częstością chodzenia do kościoła ukazuje rysunek 6.1.