Wulff Psychologia religii, rozdz 5 i 6 (27)

208 Rozdział 6. Korolacyjno badania religii

Tabela 6.4. Skala Orientacji Religijnej Allporta-Rossa*

f ziiTLitrA' r

im

2. Bardzo staram się wnosić mą religijność we wszystkie inne sprawy mojego życia." (0.57/-0.03)

7. Dość Często mam doniosłe poczucie obecności Boga lub Istoty Nadprzyrodzonej. (0.36/0.17)

8. Przekonania religjne są tym. co naprawdę leży u podstaw mego podejścia do żyda." (0,59/0.00)

9. Modlitwy, które odmawiam w samotności, mają równie wiele znaczenia i osobistego zaangażowania, jak te. które odmawiam w czasie nabożeństw' (0.56/-0.08)

13. Jeśli nie stają na przeszkodzie niemożliwe do usunięcia okoliczności, chodzę do kościoła (a) częściej mż raz w tygodniu, (b) średnio raz na tydzień, (c) dwa. do trzech razy w miesiącu, (d) mniej niż raz na miesiąc. (0.61/-0.03)

14. Gdybym mógłfmogła] wstąpić do stowarzyszenia religijnego. wotat[a]bym wstąpić do (1) grupy studiującej Pismo Święte lub (2) do grupy zajmującej się działalnością społeczną. (0.36/-0.08)

16. Religia jest dla mnie szczególnie ważna, gdyż daje odpowiedź na wiele pytać dotyczących sensu życia. (0.40/0.11)

18. Czytam literaturę dotyczącą mojego wyznania (lub Kościoła) (a) często, (b) okazjonalnie, (c) rzadko, (d) nigdy’ (0,68/0.02)

20. Uważam za ważne dla mnie spędzanie znacznej ilości czasu na osobistych medytacjach czy rozmyślaniach religijnych.* (0.60/0,03)

1. Najlepszą rzeczą jakądaje mi religia, jest to, iż pomaga mi ona w chwilach smutku i zwątpienia." (0,00/ -0.72)

3. Religia pomaga mi utrzymać równowagę i wytrwałość w życiu dokładnie tak samo. jak moje obywatelstwo, przyjaźnie i inne więzi społeczne." (-0.04/-0.64) (pominięte w skali Ali porta i Rossa)

4. Jednym z powodów bycia członkiem Kościoła jest to, że takie członkostwo zapewnia człowiekowi miejsce w społeczeństwie. (0.03/-0.49)

5. Cefem modlitwy jest zapewnienie sobie szczęśliwego i spokojnego życia." (0.03/-0.72)

S. Nie ma takiego znaczenia, czy w coś wierzę, dopóki żyję w zgodzie z zasadami moralności. (0.10/-0.05)

10. Choć jestem człowiekiem religijnym, nie dopuszczam, aby przekonania religijne oddziaływały na moje życie codzienne. (0.21/-0.31)

11. To Kościół jest najważniejszym miejscem kształtowania się dobrych stosunków międzyludzkich* (-0.21/ -0.51)

12. Chociaż jestem wierzący [wierząca], uważam że w mym życiu jest wiele innych ważnych rzeczy." (0,03/ -0.16)

15. Modlę się głównie dlatego, że tak mnie wychowano. (-0.14/-0.26)

17. Głównym powodom mego religijnego zaangażowania jest to. że Kościół stanowi przykład znakomitej społecznej aktywności. (0.01/-0.05)

19. Niekiedy uważam za konieczne takie dostosowanie swych przekonań religijnych, aby ochronić mój społeczny I ekonomiczny dobrobyt (0,32/0.10)

21. Głównym celem modlitwy jest doznanie ulgi i wsparcia." (0.10/-0.63).

* Te pozycje, poprawione przez członków seminarium na Uniwersytecie Harvarda w reku 1953. są zacytowane według Allporta i Rossa (1967), którzy dodali cztery możliwości odpowiedzr do każdego twierdzenia (por. pozycje 13. i 19. jako przykłady). Numeracja podana za Feaęinem (1954). Po każdym twierdzeniu następuje jego ładunek na dwóch czynnikach uzyskanych przez Feagina (kolejno: zowr.ętrzności i wewnętrzności). Gwiazdka wskazuje, ze Feagin przypisał daną pozycję do swej sześćopozycyjnoj skali (por. także Hunt i King. 1971). Źródło: Adaptacja tabeli 1 (w:) Feagin. 1964).

powiedniej samooceny. Uznawane credo jest podatne na zmiany lub nawet selektywnie kształtowane, zgodnie z bardziej podstawowymi potrzebami. W kategoriach teologicznych typ zewnętrzny zwraca się do Boga. lecz bez odwracania się od siebie.

Orientacja wewnętrzna cechuje tych. którzy

znajdują swój główny motyw w religii. Innym potrzebom, obojętnie jak silnym, przypisuje się mniejsze znaczenie. Są one - o ile to możliwe - harmonijnie sprzężone z przekonaniami i nakazami religijnymi. Przyjmując swoje credo, jednostka zmierza do jego internalizacji i w pełni je realizuje. W tym sensie żyje swą religią (AJIport i Ross. 1967. s. 434).

Allport i jego studenci przystąpili do skonstruowania miar tych dwu orientacji. Po wstępnych próbach Cody Wilsona (1960), który próbował ocenić tylko trend zewnętrzny, przygotowana nowa skala, składająca się z 21 pozycji, zawierała obie (patrz tabela 6.4). Analizując czynnikowo odpowiedzi grupy baptystów Południowych. Feagin (1964) odkrył, ze dwa typy pozycji tworzyły odrębne, rzeczywiście oddzielne skale. Rezultat ten przeczył założeniu Allporta, ze dwie orientacje leżą na przeciwnych biegunach jednego wymiaru. Na podstawie ładunków czynnikowych Feagin sformułował składającą się z 12 pozycji Skałę Wewnętrznej-Zewrętrznej Orientacji Religijnej, która zawierała po 6 pozycji mierzących każdą z orientacji. W swoim późniejszym badaniu Allport i Michaei Ross (1967), wyraźnie uważając dłuzszą skalę za bardziej odpowiednią użyli wszystkich - poza jednym - 21 twierdzeń, ich dwudziestopozycyjna Skala Orientacji Religijnej, która w badaniu Hooda (1971) korelowała względnie wysoko (0.78) z krótszą wersją Feagina, jest obecnie jedną z najszerzej stosowanych.

DWA TYPY A POSTAWY SPOŁECZNE. Feagin odkrył u swych Południowych Fundamentalistów, ze tylko Skala Orientacji Zewnętrznej w spójny sposób korelowała ze skalą postaw przeciwko Czarnym Tylko dla jednej grupy - studentów - związek miał charakter odwrotny, przy czym dotyczył on Skali Orientacji Wewnętrznej. Jednakże w każdym z przypadków korelacja wystąpiła w przewidywanym kierunku. Orientacja zewnętrzna miała tendencję do związku z uprzedzeniami, a orientacja wewnętrzna - z ich odrzucaniem. Allport i Ross stwierdzili duży stopień podobieństwa charakteru związków w obrębie bardziej zróżnicowanej populacji. W większości przypadków osoby, które miały wysokie wyniki w Skali Orientacji Zewnętrznej, były bardziej uprzedzone według wszystkich sześciu miar niz osoby o wysokich wynikach w Skali Orientacji Wewnętrznej. Jednakże najbardziej uprzedzonymi byli „niezróżnicowanie proreligrjni" - osoby, które odpowiedziały przytakująco zarówno na twierdzenia orientacji zewnętrznej, jak i wewnętrznej. Allport i Ross sugerują że ten typ reakcji wskazuje na niezróżnicowany styl poznawczy, którego korzenie tkwią głęboko w strukturze osobowości. Styl taki byłby także odpowiedzialny za stereotyp uprzedzeń.

Dla porządku należy zauważyć, że w dwóch populacjach badanych przez Allporta i Rossa - 53 prezbite-rian z Pensylwanii i 35 metodystów z Tennessee - typ o wewnętrznej orientacji religijnej był bardziej przeciwny Czarnym niż typ o orientacji zewnętrznej. Wśród katolików, luteran i nazareńczyków⁸ osoby niezróżnico-wane proreligijnie okazały się nieco mniej uprzedzone niż te o orientacji zewnętrznej. Niestety, me jest rzeczą niezwykłą jeśli trendy o charakterze statystycznym ulegają samoczynnie odwróceniu. Jednak, wziąwszy pod uwagę złożoność związków przyczynowych w sferze zainteresowań psychologii społecznej oraz mato precyzyjny charakter użytych miar, trudno się dziwić, że wyniki nie zawsze $ą spójne. W końcu w badanych populacjach znajdują się anonimowe jednostki, które odbiegają od trendu, jaki wykazuje grupa jako całość. Kore-lacjoniści, włącznie z badaczami stosującymi skale Allporta-Rossa i Feagina. mogą co najwyżej mieć nadzieję na owe „odwrócone prawidłowości'¹.

Ponieważ w większości badanych populacji skale Zewnętrzna i Wewnętrzna okazały się jedynie trochę (negatywnie) skorelowane ze sobą (Donahue, 1985), generalizacje dotyczące jednej skali nie są podstawą do przewidywań dotyczących odwrotnej zależności w przypadku drugiej. To Skala Orientacji Zewnętrznej, a nie Skala Orientacji Wewnętrznej w permanentny sposób koreluje z postawami konserwatywnymi, o których tu mówimy, włącznie z uprzedzeniami (Amón. 1969; Brannon. 1970; Hoge i Carroll. 1973; Matiock, 1973; Morris, Hood i Watsoo. 1989; Ponton i Gorsuch. 1988, oraz badania cytowane wyżej), dogmatyzmem (Hoge i Carroll. 1973; Kahoe i Dunn. 1975; Strickland i Weddell, 1972; Thompson, 1974). autorytaryzmem (Kahoe. 1974,1975) i etnocentryzmem (Dicker. 1977).

Jak to juz stwierdziliśmy niekiedy także Skala Orientacji Wewnętrznej negatywnie koreluje z takimi postawami społecznymi; stwierdzono tez jej pozytywny związek z bezinteresownym niesieniem pomocy innym ludziom (Bernt, 1989; Benson i in., 1980: Hunsberger i Platonów. 1986). Jednak okazało się, że w niektórych badaniach była ona pozytywnie związana z postawami konserwatywnymi lub wyrażającymi uprzedzenia. W przypadku katolików, protestantów i Żydów, których badał w Amsterdamie A. Lange (1971). religijność o orientacji wewnętrznej w konsekwentny sposób pozytywnie korelowała z autorytaryzmem, sztywnością myślenia i dogmatyzmem (współczynniki korelacji wyniosły odpowiednio 0,30 i 0.46). Podobnie w grupie studentów, głównie baptystów. Kahoe (1975) odkrył istotną dodatnią korelację między Skalą Orientacji Wewnętrznej a jedenastoma z trzydziestu pozycji Skali F O ile znacznie liczniejsze pozycje Skali F korelujące ze Skalą Orientacji Zewnętrznej byty rozrzucone wśród dziewięcicpozycyjnych kategorii wyróżnionych przez Adorno i współpracowników (1950), o tyle te, które wiązały się ze Skalą Orientacji Wewnętrznej - włącznie z twierdzeniami 2 i 3 z tabeli 6.3 - ograniczały się do czterech kategorii: Konwencjonalizmu, Przesądności i Stereotypii, Autorytarnej Agresji oraz (przede wszystkim) Autorytarnej Submisji. Korelacja z dwoma ostatnimi kategoriami została potwierdzona przez odkrycie Bocka (1973), że to badani o orientacji wewnętrznej, a nie zewnętrznej, wyka-

Członkowie Kościoła Nazerańczyków. zorganizowanego na wzór metodystów wyznania protestanckiego, które wywodzi się z połączenia trzech „charyzmatycznych” ugrupowań kładących nacisk na duchowe oczyszczenie (przyp. tłum.).