page0099

97

etyka.

że Cyrus i Sokrates tylko wtedy zasługują na miano szczęśliwych, jeżeli się sprawdzi ich nadzieja wiecznego obcowania z Bóstwem. Autor, wchodząc w ten sposób myślenia, odpowiada, że gdyby się nie ziściła, to i tak będzie szczęśliwy bohater, umierający z tern blogiem przeświadczeniem, że przez życie całe kochał cnotę i był posłuszny bogom. Nie należy tracić z oczu ważnći okoliczności, ukazującej pozorny sceptycyzm w właściwem świetle, że w obu razach słuchacze, do których zwracają się Cyrus xe-nofontowy i Sokrates platoński (w Apologii), są najmocniej przekonani o istnieniu Bóstwa, a tylko powątpiewają lub zdają się powątpiewać o życiu wiecznem dusz ludzkich. Przeciw ateistom byliby użyli zupełnie innćj argumentacyi.

Z Etyki sokratesowej zachował Xenofont wiele myśli wspaniałych, ale zwykle urywkowym sposobem, bo więcćj dbał o zastósowanie prawd ogólnych do potrzeb chwili bieżącćj, niż o ich fundament metafizyczny. Kładzie n. p. w usta młodego Cy-rusa taką definicyę sprawiedliwości: »słusznem jest to, co jest wedle praw, a niesłusznem, co im jest przeciwne*¹). Znaleźli niektórzy, że takie określenie najwyższego pojęcia etycznego bardzo jest ułomne, skoro prawa różnią się wedle narodów, a nawet w tym samym narodzie ulegają ciągłym zmianom; przypominano słynny paradox PascaPa: Plaisante jastice quune rivih'e borne! Veritó au deęa des Pyr cne es — erreur au de la! a winę za nieudolną definicyę składano na Sokratesa, który w Pamiętnikach zupełnie to samo mówi: »sprawiedliwem jest, co jest wedle praw*²). Grotę nawet twierdzi, że tylko był wielkim w uiemnem wywracaniu obcych definicyi, ale bardzo słabym w stawianiu własnych ³). Gdy jednak zważymy, że Cyrusowi robi matka u Xenofonta tę samą objekcyę, jakoby inna była sprawiedliwość Medów, inna Persów ⁴), trudno przypuścić, że autor uważał istotę sprawiedliwości za wyrób etnologicznych czynników, według myśli nowszych socyoiogów, a kto przeczytał uważnie rozmowę Sokratesa z Hippiaszem, zdziwi się niemało, że nieustraszonego wy-

*) Cyrop. I. 3. §. 17. Zob. Tom II. str. 51.

’) Memor. IV. 4. §. 12: to v4jj.ip.ov 8txatov e?vcu.

³) Plato and the other companions of Sokrates. Vol. III. p. 5S8. Pordwn. takie Vol. I. p. 365 sq.

*) Cyrop. I. 3. §. 18.

Historya filozofii greckiej. T. II.    7

http://rcin.org.pl