page0101

93

Retorowie i gramatycy — Retorta

Stuttgard, 1832—36). Ważne pod względem krytycznym są prace* w tymże przedmiocie SpengePa Artium scriptores ab initiis usque ad editos Ar istot, elis de rhetoricalibros (Stuttgart, 1828) i Ueber dasStudium des Rhetorik bei den Alten (Monachium, 1842), jako też Gros’a Etude sur i'etat deJarhetorique chez les Grecs (Paryż, 1835) r tegoż Memoire sur la rhetorique chez les Grecs (Paryż, 1839). .

Retoryka, jest to teoryja wymowy w najobszerniejszem tego wyrazu pojęciu; podaje ona bowiem ogólne przepisy wszelkich rodzajów stylu prozaicznego. Przepisy te więc nie zajmują się wyłącznie samem układaniem mów czyli odezw zastosowanych do przemawiania publicznego, lecz nadto przeznaczone są dla piszących dzieła historyczne, rozprawy i księgi naukow e, rozmowy a nawet listy, tak że retoryka w tern rozległem znaczeniu określa warunki właściwego i poprawnego wykładu prozaicznego, bądź ustnego, bądź piśmiennego; zajmuje się przeto dokładnością i trafnością wyrażenia, układem okresów, ozdohami wymowy i wszystkiem w ogóle co nadaje wdzięk i siłę wysłowieniu. W śei-ślejszein pojęciu retoryka, obejmuje zasady przysposobienia właściwych mów czyli oraeyj, i dzieli się na trzy części, to jest na naukę tworzenia odpowiednich celowi pomysłów (incentio), rozkładu tychże (dispositio) i ich trafnego wysłowienia czyli stylizowania (elocutio). Starożytni dołączali jeJzcze dwa działy zajmujące się pamięcią i ruchami (memoria et actiodotyczące wyłącznie wymowy ustnej. Już Aristoteles, Cicero i Quinctilian podali przepisy retoryki, według wymagań swego czasu dość gruntowne i dokładne, które późniejsi retorowie greccy i rzymscy objaśniali, nadając im nowy we wszystkich kierunkach rozwój. Staranny jyybór i dobrze zastosowane zestawienia licznych wyjątków obejmują Wiedeburg’a Praecepta nonnula et exempla benedicendi e prohatissimis latinis auctoribus (Lipsk, 1792). W nowszych czasach, gdy teoryja krasomówstwa została więcej jeszcze wydoskonaloną i mianowicie zastosowaną do wymowy kaznodziejskiej, uważano długo za wzorowe w tym przedmiocie dzieła Voss‘a: De rhetorieks natura ac constructione (Kopenhaga, 1658) i Comment ario rum rhetoricorum, sice oratoriarum institutionum libri VI (Leodyjum 1643), jako też pracę Anglika Hugh Blair, Lectures on rhetoric and belles lettres. Później używano z wielkim pożytkiem do wykładu tej umiejętności J. A. ErnestPego Initio rhetorica, do których dołączone są tegoż Initio doctrinae solidioris (nowe wydanie Lipsk, 1796). Z resztą należy tu przytoczyć: Mass’a Grundriss der allgemeinen und bcsondern reinen Rhetorik (4-te wydanie, Halla, 1827); Schotfa Theorie der Beredtsamkeit (Lipsk, 1815—28); Richter’a Lfhrbuch der Rhetorik (Lipsk, 1832); Falk-mann’a Praktische Rhetorik (3-ie wydanie, Hannower, 1835).

Retorta. Retortami zowią się naczynia bardzo często używane w pracowniach chemicznych do destylacyji (ob.) na małą skale. Zwykle są to banie formy kulistej lub do kuli zbliżonej, albo też jajowatej, ze stosunkowo bardzo długą zwolna zwężającą się, na bok i nieco ku dołowi zagiętą szyją. Najczęściej używane są retorty szklane, lecz używa się także glinianych, porcelanowych i metalowych. Retortami nazywają się także i innych kształtów' naczynia używane szczególniej do suchej destylacyi (ob.), jak np. przy otrzymywaniu gazu do oświetlania i t. p. Retorty są: tubularne to jest mające w sklepieniu retorty nad szeroką jej częścią otw^rór, opatrzony szyjką obtopioną, a niekiedy szlifowaną i takąż zatyczką szklaną zatykaną, otwór ten zowie się tubusem; 2) retorty bez tubusów, to jest takich otworów nie mające.    T. C.