page0100

92

Retorowie i gramatycy

matyków greckich, znaczna część, dawniej drukiem nieogłoszona, została wydaną w nowszym czasie przez J. Bekker’a, G. Hermann’a, G5ttlng’a, W. Dir-dorfa, Osann’a i innych. Zbiór dzieł gramatyków łacińskich jest umieszczony w Putsełća Gramaticae Latinae auctores v eter es (Hanau, 1705) i w Linde-mann’a Corpus grnmaticorum latinorum mterum (Lipsk, 1831—32). Porównaj Griifenhan Geschichte der classischen Phllologie im Allerthiim (4 tomy; Bonn, 1843—50). Gdy zręczne władanie językiem i zastosowanie do tego celu środków gramatycznych było właściwym przedmiotem krasomówstwa, przeto w najdawniejszych czasach wykład nauk gramatycznych i retorycznych był zawsze pod kierunkiem jednego nauczyciela połączony. Nawet później, gdy dwie te umiejętności oddzielnie pojmowano, gramatycy wykładali niektóre niezbędne wiadomości wstępne, torujące drogę do sztuki wymowy. W Atenach krasomówstwo kwitnęło przez przeciąg czasu 150 lat, później wraz z niezależnością rzeczypospolitej zaczęło się chylić do upadku. Z Aten sztuka wymowy przeniosła się do Azyi mniejszej, a za pośrednictwem Eszinesa (Aischi-nes) rozpowszechniła się w Rodos i na innych wyspach greckich; straciła jednakże przez wpływy obce wiele swego pierwotnego, naturalnego wdzięku. Wtenczas to uwydatniła się różnica między krasomówstwem attyekiem, azyja-tyckiem i rodyjskiem: przyczem przyznawano wymowie attyckiej pierwszeństwo w harmonijnym układzie całości i w umiarkowanem zastosowaniu ozdób krasomówczych; azyjatycka wymowa odznaczała się obszernością przedstawienia i doniosłością wykładu, zarzucano jej jednakże przesadę i zbytek w nadużyciu figur retorycznych; pośrednie stanowisko miedzy temi dwoma przeciwne-, mi kierunkami zachowało krasomówstwo rodyjskie. Początkowo Grecy nazywali retorami najznakomitszych wzorowych swych mówców, jako to Demostenesa i innych; później oznaczano mianem tern nauczycieli krasomówstwa, którzy czerpali zasady i przepisy swej sztuki, przez porównanie i zestawienie, w arcydziełach tych mężów. Za Ptolomeuszów gramatycy alexandryjscy Aristofanes i Aristarchus, z wielkiej liczby wybrali tylko dziesięciu mówców ateńskich i stawili tychże jako wzór do naśladowania, a późniejsi retorowie postępując ich torem, na tej samej podstawie opierali zasady swej nauki. Sztuka wymowy nie była naukowo opracowaną aż do czasów Aristotelesa, który pierwszy ujął ją w system zbogacony ogromem nauki i doświadczenia, obok historycznego poglądu i samoistnego zgłębienia. Poprzedzili go wprawdzie i po nim występowali jeszcze sofiści jako nauczyciele wymowy; lecz powodowani samolubstwem i chęcią zysku, posiadając w wysokim stopniu rutynę rozprawiania o w^rszystkiem bez przygotowania, ubiegali się głównie o podziwienie i oklaski gminu a opierając się na fałszywych wywodach, usiłowali otrzymać wpływ nad umysłami ludności przez mniej godziwe środki. Późniejsi krasomówcy i deklamatorowie dostarczyli zaledwie jałowych teoryj i terminologij, wskazali także niektóre zwroty retoryczne powzięte z dzieł starszych mówców. Jednakże z tego czasu zasługują na uwagę co do krytyki i podań historycznych, Dionysius, Demetrius Phalereus i Hermogenes. Pod wpływem nauczycieli greckich wymowa roz-krzewira się w Rzymie, gdzie Cicero podniósł tę sztukę do najwyższego szczytu doskonałości; Quintilian zaś wiele się przyczynił do rozwoju części technicznej. W ogóle liczba mówców łacińskich, wymienionych w dziele Pithousa Antiqui rhetores Latini (Paryż; 15^9) i podanych przez Capperonnerius’a (Strasburg, 1756) jest nieznaczną w stosunku do retorów greckich. Najdokładniejszy zbiór dzieł mówców greckich został wydany przez Walza (9 tomów: