page0104

94

bieństwa, różnicy, przyczynowości, stawania się, celowości i t. d.

Robiąc z kategoryi właściwość umysłu, przypisuje się im tę zasadniczą cechę, że są dawniejsze od wrażenia, czyli jak się jeszcze mówi, że są aprioryczne; naucza się, że nie tylko nie wypływają one z doświadczenia, nietylko nie wiemy o nich przez obserwacyę, ale jeszcze każda obserwacya z góry je przypuszcza. One tworzą bowiem, jak się mówi w żargonie szkolnym, warunki, które czynią doświadczenie możliwem. Są one osobistym przyczynkiem umysłu w poznawaniu przyrody a zatem przyjąć je jestto przyjąć, że umysł w obec świata nie jest biernym, nie jest tubula rasa, i że zdolności umysłu nie są przekształceniem wrażenia. Tylko kategorye te nie zastępują wrażenia, nie zwalniają od niego, nie pozwalają z góry go przypuszczać; niezastosowane do doświadczenia, kategorye są kształtami pustymi. Są to reguły poznania, a nie przedmioty poznania, sposób poznania a nie rzeczy poznane; umożliwiają poznanie, ale same nie są poznaniem. Doświadczenie zmysłowe pozostanie zawsze koniecznym warunkiem poznania świata zewnętrznego. Można powiedzieć, że zmysły dostarczają materyału do poznania, a kategorye zrozumienia dają im kształt; materya nie może istnieć bez kształtu, kształt nie może istnieć bez materyi; połączenie obydwóch tworzy poznanie.

Takiem jest najprotsze objaśnienie, jakie dać można o kantowskiej teoryi kategoryi, lub jeśli

http://rcin.org.pl