page0122

— 108 —

a)    schematyzująco, gdy oglądane przedmioty zatrzymuje tylko w ich ogólnych zarysach;

b)    determinująco, gdy niedokładne wyobrażenia uzupełnia;

c)    kombinująco, gdy całkiem nowe nie odpowiadające wcale rzeczywistości wyobrażenia tworzy;

d)    idealizująco, gdy dla myśli (idei) szuka odpowiedniej formy, albo rzeczywistość w piękniejszem świetle przedstawia (artysta);

ej karykaturyzująco, gdy nie stara się o odpowiednią formę dla idei albo rzeczywistość przedstawia jako karykaturę, ażeby ją śmieszną zrobić:

fj semiotycznie, gdy dla idei wyszukuje pokrewne im znaki (symbole: krzyż a chrześciaństwo), albo też takie znaki, które wyobrażenie całkowicie wyrażają (myśl, słowo, pismo).

1. Fantazya wywiera tak na indywidualne jak też na socyalne i religijne życie bardzo głęboko sięgający wpływ; zamienia je w raj, jeżeli jest czystą i dobrą, zatruwa je zaś i zamienia w piekło, jeżeli jest błędną i zwodniczą. Jak może być źródłem najczystszych uciech i korzyści, tak też znowu może być korzeniem najszkaradniejszych wykroczeń i występków, a tak stać się zgubą wielu. Żadna władza duszy nie da się tak łatwo sprowadzić na manowce, jak fantazya, otóż jak koniecznem jest sumienne i troskliwe kształcenie onejże!

Jest ona bardzo wielkiego znaczenia dla intelektualnego życia w ogóle, a dla nauki w szczególe. Ułatwia wyobrażenia tych przedmiotów, które nie mogą być podane do bezpośredniego oglądania, odtwarza to żywo przed okiem dziecka, co nauczyciel słowy opisuje, przenosi przeszłość w teraźniejszość i uskutecznia tak należyte pojmowanie. Udziela pojęciom przez porównania, przykłady i t. p. konkretnego życia; czyni całą naukę przyjemną i użyteczną, łączy rozum z sercem i osiąga ten stopień przyswojenia sobie wiedzy, który posiadłszy można powiedzieć, że to, czegośmy się uczyli, weszło w krew i kości nasze. — Ale też dla uczucia i woli jest ona bardzo wielkiego znaczenia; ożywia nadzieję, cieszy w nieszczęściu, sprawia wiele uciechy, gdy jest czystą i szlachetną, porusza silnie wolę, zapala do dobrego i wytrwałości i usuwa wiele trudności.

http://rcin.org.pl