page0141

DUSZA CZĘŚCIĄ POWIETRZA. 135

cego powietrza świeżą pamięć i świeżą władzę myślenia. »Jak bowiem węgle, dodaje Heraklit, przybliżone do ognia roztleją się, a odgrodzone od niego, gasną, tak samo cząstka powietrza w nas, odgrodzona od reszty powietrza, prawie nierozsądną się staje, a złączywszy się z niem za pomocą licznych otworów, do niego podobną się staje, t. j. rozumną i boską« ¹j. Jestto pierwsza próba jakićjś umiejętnćj psychologii. A próba ta w zupełnćj zgodzie z resztą systemu, zwłaszcza z warunkowym bytem wszystkich istot najwyższych i najniższych. Dusza nie może być samodzielną substancyą, bo jest małym odłamkiem tylko kosmicznego życia; jeżeli myśli i czuje, to nie własna siłą, lecz jedynie myśleniem i czuciem ogólnćj Przyrody czy Bóstwa, a po śmierci, tak wymagała konsekwencya systemu, znowu zlać się powinna z wszechświatem, powrócić do oceanu ognia i życia, aby w nim utonąć na zawsze. A nawet w tern życiu ona nie jest samodzielną, skoro nie jest ani sobą ani osobą, lecz każda myśl poważną, każdy zamiar szlachetny, czerpie z żywiołów świata zewnętrznego i to zawsze sposobem mechanicznym, nie jak dusze chrześciańskie, które także nic nie potrafią z siebie, także potrzebują i wystawiane są na ciągłe poruszenia łaski, na światło i natchnienie z góry, a pomimo to zachowują samodzielność swoje i całą swobodę korzystania z nich lub niekorzystania. W systemie Heraklita nie dusza ludzka myśli lub chce, lecz mądra i boża dusza, która ją zewsząd otacza²).

Takie mając o duszy przekonanie, nie mógł żadnćj wartości przypisywać zmysłom lub wiadomościom przez nie dostarczanym Widzieliśmy już, że odrzuca ich świadectwa jako niepewne, że stawa w zupełnćj sprzeczności do opinii powszechnćj na tym punkie ważnym. Zaczął filozofowanie swoje od przestrogi, że zmysły nas mylą, a co nam się wydaje być, właściwie nie jest, o czem zaś zwykle mówimy, że było, to jeszcze jest. W tern Heraklit konsekwentny, bo każdy system panteistyczny, musi odrzucać wiarogo-dność zmysłów. Są one bowiem granicą niewzruszoną, strzegącą

') Dziwna te a ciekawa teory^ zachował Sext. Empir. adv. Math. VII. c. 127 i nast. Por. także świadectwa zebrane u Mullach’a pod frgm. 74.

’²) Zob. Sext. Empir. adv. Math. VII. c. 127: to ne{tiiyov rj/naę ).oytxóv te ov xai    ... Tovtov órj tor O-eior ).óyov nad- H(jctx).titov ch ararrro^ę

<S7taQavteq vot(joi yeróuex<xi tv fikv v7ivoię krj&aiot_t tcata de Fyeęotr nó.Xiv efif(joveq.

http://rcin.org.pl