page0018

14

uzyskać zwyżkę temperatury o 1° C., nie wszędzie jest jednakowy. W kopalniach węgla pruskich owa wartość dochodzi do 543 m., w Saksonii wynosi około 41^-8 m., a w Angli w niektórych kopalniach zaledwo około 20 m.

Im lepiej poznano rozmiary ziemi, i im szerszą w ten sposób zyskiwano podstawę w stosunku do firmamentu niebieskiego, tern jakoś więcej niebo zdawało się oddalać od ziemi Znów kroki pierwsze przy obliczeniu odległości ziemi od słońca i księżyca przypadają w udziale geniuszowi greckiemu a w szczególności Arystarchowi ze Samos, który przyjął, że odległość słońca od ziemi jest 1.8— 20 razy większą, aniżeli odległość księżyca od ziemi, a którą oznaczył na 59—60 promieni ziemskich. Obliczenia Arystarcha wykazują postęp znaczny w porównaniu z liczbą 18 000 mil, którą Pytagoras podał jako miarę odległości słońca od ziemi. Dopiero Lacaille w r. 1751 obliczył tę odległość nieco dokładniej na 17X10⁶ mil geogr., a od czasów Halleya (1769) przyjmują astronomowie okrągło 20 X 10⁶ mil geogr.; dokładnie wynosi średnia odległość słońca od ziemi 234392 promieni równikowych ziemskich (= około 20 144000 mil geogr., lub 149 501000 kim.); średnia odległość księżyca od ziemi = 602745 promieni równikowych ziemskich (= około 51 801 mil geogr. — 38 444 6 myriametrów = 0 00 257 153 odległości ziemi od słońca)¹). Wymiary słońca przedstawiają się następująco: połowa średnicy słońca = 109 3 promieni równikowych ziemskich; objętość jest 1310162 razy większa, niż objętość ziemi, czyli = 1419 175 trylionów kim. sześć.; masa jest 333 432 razy większa od masy ziemi²), czyli około 1 kwinty-liona 879 000 kwatrylionów kilogramów³).

W miarę atoli, jak zyskiwało słońce z powodu swych rozmiarów na powadze w oczach ludzi uczonych, o tyle księżyc tracić począł na znaczeniu, gdy tylko lepiej zbadano, jak małym on jest pomimo wielkiej pozornie swej tarczy w czasie pełni widzianej. Masa jego stanowi zaledwo ^ część masy ziemi (dokła-

^ł) Podług: Annuaire du Bureau des Longitudes Pour l’an 1908 (Pa-ris) str. 221 i 247.

*) Podług Valentinera: (Handworterbuch der Astronomie. II Bd. Breslau 1898, str. 303) tylko 330 000 razy.

*) Por. Dr Joseph Pohle: Die Sternenwelten und ihre Bewohner. Koln 1906, str. 142,

http://rcin.org.pl