page0185

Maria Malec

ETNONIMY

NAZWY NARODOWOŚCI NAZWY MIESZKAŃCÓW

Pojęcie społeczeństwa obejmuje w tradycyjnym ujęciu zbiorowość ludzką trwającą przez szereg pokoleń, zajmującą wspólne terytorium i stanowiącą organiczną całość poprzez uwarunkowania biologiczne i ekonomiczne oraz więzi społeczne (Ossowski 1962). Wyodrębnianiu się poszczególnych organizmów społecznych: ludów, narodów, plemion i pomniejszych grun towarzyszył od początku proces ich nazywania. W obrębie wielkich wspólnot etnicznych powstawały w różnym czasie większe i mniejsze lokalne grupy społeczne, których zaistnienie sygnalizowały nazwy. Pierwotne wspólnoty wyłaniały swą nazwę w procesie samookreślenia się (autoidentyfikacji etnicznej — etnonimy endogeniczne) lub otrzymywały ją z zewnątrz, od sąsiadów (etnonimy egzogeniczne), np. etnonim Słowianie według jednej z dawniejszych etymologii, do której powraca wielu badaczy (np. R. Jakob-son, O. N. Trubaczow, L. Moszyński, H. Popowska-Taborska), nawiązuje do sposobu określenia się danej zbiorowości za pomocą wspólnoty językowej 'ludzie mówiący zrozumiale' (: psł. *slovę, sluti 'mówić'). Przykładem nazwy etnicznej nadanej z zewnątrz jest według niektórych autorów nazwa Niemcy 'ludzie mówiący niezrozumiale'. Podstawą jest tu opozycja: swoi-obcy. Inne zasady wyłaniania się nazw grup społecznych nawiązują bądź do więzi terytorialnej (etnonimy pochodzenia topograficznego — nomina originis), bądź do więzi krwi (etnonimy odimienne), bądź też do charakterystycznych cech ludzi stanowiących wspólnotę (etnonimy przezwiskowe).

Nazwy zbiorowości ludzkich są swoistego rodzaju nazwami własnymi mającymi pewne właściwości przysługujące wyrazom pospolitym. Mają

181