page0189

ETNONIMY. NAZWY NARODOWOŚCI. NAZWY MIESZKAŃCÓW

jak Konojady, Rakojady, oraz nazwy wskazujące na obce pochodzenie etniczne, jak Cygany, Czechy, Holendry, Szwedy, Węgrzce. Wszystkie te nazwy byty pierwotnie nazwami gromad ludzkich, następnie nazwami miejscowości. Podobną genezę mają też nazwy miejscowe patronimiczne, oznaczające pierwotnie potomków lub poddanych osoby, której imię czy przezwisko jest podstawą nazwy pluralnej utworzonej za pomocą przyrostków: -(ow)icy // -(ew)icy, ~(ow)cy //-(ew)cy, -(owi)ęta, później -(ow)ice JI-(ew)ice, ~{ow)ce // ~(ew)ce, np. Raclawicy, Kotowicy, Dobiesławcy, Abramo-więta, Boleścięta, później Racławice, Kotowice, Dobiesławce. Nazwami gromad ludzkich były też na początku tzw. nazwy służebne wskazujące na zajęcia ludności, np. Konarze, Grotnicy, tj. ludzie 'doglądający koni', 'wyrabiający groty do strzał' itd., później Konary, Grotniki. Najmłodszą warstwą nazw miejscowych, które były wcześniej nazwami gromad ludzkich, są tzw. nazwy rodowe wskazujące na przynależność do tego samego rodu (rodziny) na podstawie nazwy osobowej, która ich wspólnie określała, np. Bolesty, Wszebory, od Bolesta, Wszebor. O wszystkich tych nazwach por. szerzej w rozdz. Nazwy miejscowe, s. 199-221.

Szczególnego rodzaju etnonimami są nazwy narodowości. Poza nazwą własnego etnosu Polanie, Polacy, są one wynikiem adaptacji do języka polskiego obcych etnonimów pochodzących z różnych, bliskich i dalekich obszarów geograficznych i kulturowych. Przyswajanie obcych etnonimów do języka polskiego i tworzenie nazw narodowości od obcych nazw geograficznych, zapoczątkowane w odległej przeszłości, kontynuowano w ciągu wieków, a ich zasób był wzbogacany w miarę poszerzania się kontaktów politycznych i kulturalnych. Sposoby tworzenia nazw narodowości w języku polskim nawiązują do systemu prasłowiańskich nazw etnicznych i wykazują wiele innowacji, częściowo wspólnych z innowacjami występującymi w innych językach słowiańskich.

Nazwy narodowości w liczbie mnogiej oznaczają naród, w pojedynczej — przedstawiciela danego narodu lub mieszkańca kraju. W nazwach narodowości występują ślady pierwotnego wyrażania kategorii zbiorowości i pojedynczości środkami słowotwórczymi, np. staropolskie Ruś, Rusin; Litwa, Litwin. Gdy nazwy Ruś, Litwa zatraciły pierwotny charakter zbiorowości i zaczęły oznaczać nazwy kraju, do form syngulatywnych Rusin, Litwin dorobiono liczbę mnogą Rusini, Litwini. Sufiks syngulatywny -in wchodzi ponadto w języku polskim w opozycję z formą pluralną przyrostka -anie, np. Polanie, Polanin; Indianie, Indianin; Morawianie, Morawianin. Oprócz ogólnosłowiańskiego -'anie, -'an{in) (niekiedy po spółgłosce

185