page0187

ETNONIMY. NAZWY NARODOWOŚCI. NAZWY MIESZKAŃCÓW

da, Thietmara, Adama z Bremy, w tzw. „Powieści dorocznej" zwanej inaczej „Kroniką Nestora" i in.). W niedługim po pojawieniu się czasie znikają z pola widzenia, giną wraz z rozpadem gospodarki plemiennej i wytworzeniem się organizacji państwowej. Niektóre z nich przechodzą na inne obiekty (nazwy kraju, prowincji). Poczet zachowanych w średniowiecznych źródłach prapolskich nazw plemiennych obejmuje kilkanaście pozycji, wśród nich plemiona śląskie: Dziadoszanie, Stężanie, Opolanie, Golęszyce, mniej pewne Bobrzanie i Trzebowianie; wielkopolskie: Goplanie, Lędzice, Polanie; małopolskie: Wiślanie, Lędzanie, niepewne Wiercanie, Czerwianie, Łęcice; mazowieckie: Mazowszanie, niepewne Nar-wianie (Nierwianie); pomorskie: Pomorzanie, Wieluńczanie, Pyrzyczanie. Ustalenie brzmienia tych nazw, ich etymologii i przypuszczalnej lokalizacji na podstawie nieprecyzyjnych, a nawet zniekształconych zapisów natrafiało na trudności i było przedmiotem licznych dociekań i studiów językoznawców oraz historyków, przy czym nie zawsze dochodziło do uzgodnienia stanowisk. Najstarszym plemionom, które były podstawą powstania narodu polskiego, poświęcił osobną rozprawę historyk J. Natanson-Leski (1959) oraz językoznawca T. Lehr-Spławiński (1961). Objaśnienie poszczególnych nazw plemiennych, uwagi o ich lokalizacji oraz przegląd stanowisk podaje też „Słownik starożytności słowiańskich" pod odpowiednimi hasłami. Najstarszymi nazwami plemion słowiańskich, jak też nazwami odnoszącymi się do całego etnosu Słowian (takimi jak Słowianie, Antowie, Weneci) zajmowali się uczeni z różnych krajów słowiańskich, dociekając ich pochodzenia, lokalizacji, później także systemu ich tworzenia. O stanie badań i bogatej problematyce etnonimii słowiańskiej związanej ściśle z dociekaniami dotyczącymi etnogenezy Słowian informuje G. F. Kovalev (1991) oraz H. Popowska--Taborska (1991).

Rodzimą warstwę etnonimów zbiorowych, poza wymienionymi wyżej nazwami prapolskich plemion, reprezentują późniejsze nazwy zbiorowości lokalnych, tj. nazwy wspólnot związanych z określonym terytorium regionalnym. Powstawały one w drodze samookreślenia się pewnych grup lub były nadawane z zewnątrz, przez sąsiadów. Mogą pochodzić od nazwy zamieszkałego przez daną społeczność regionu, np. Kociewiacy od Kociewia, Krajniacy od Krajny; od nazw rzek, np. Rabczanie od rzeki Raba, Bużanie od Bugu. Od miast będących centrum pewnej okolicy tworzono nazwy na oznaczenie ludności całej okolicy, np. Krakowiacy, Rzeszowiacy od miast Kraków, Rzeszów (odpowiednie nazwy zbiorowości zamieszkującej samo miasto to: krakowianie, rzeszowianie). Nazwy zbiorowości lokalnych

183