3568684116

Wprowadzenie

Problematyka relacji między parkami narodowymi a ludnością mieszkającą w parkach i ich sąsiedztwie została szeroko podjęta na IV Kongresie Parków Narodowych i Obszarów Chronionych (IUCN), który odbył się w 1992 r. w Caracas. W trakcie obrad Kongresu podkreślano potrzebę uwzględniania ekonomicznych i kulturowych zależności między miejscową ludnością a obszarami objętymi ochroną oraz włączania społeczności lokalnych w proces planowania i realizacji zadań ochrony przyrody. W tzw. „rekomendacjach" zalecano rządom zagwarantowanie tej ludności dochodów oraz wsparto jej uczestnictwo w zarządzaniu obszarami chronionymi (IUCN, 1992). W dokumentach podsumowujących kolejny Kongres Parków Narodowych - Durban 2003 - uwzględniono zmiany sposobu definiowania obszarów chronionych. W kontekście relacji „ludzie - obszary chronione", za główne zadanie uznano traktowanie takich obiektów jako elementów stymulujących rozwój ekonomiczny obszaru oraz jak najszerszy udział społeczności lokalnych i tubylczych w działaniach na rzecz ochrony przyrody, także poprzez ich partycypację w korzyściach z ochrony przyrody (IUCN, 2003). Również w trakcie kolejnego Kongresu IUCN, który ma się odbyć w 2014 r., jednym z tematów obrad będą relacje między lokalnymi społecznościami a obszarami chronionymi.

Na arenie międzynarodowej obszary chronione, których integralną część stanowią parki narodowe, są postrzegane nie tylko jako przestrzenie służące wyłącznie ochronie przyrody, ale również jako obiekty przydatne dla realizacji celów społecznych, ekonomicznych i kulturowych. Obecnie na pierwszy plan wysuwa się modelową rolę parków narodowych, jako wzoru zrównoważonego rozwoju (Mose, 2007). Mają one łączyć w sobie ochronę cennych ekosystemów, odtwarzanie ekosystemów całkowicie lub częściowo zniszczonych oraz możliwie najmniej szkodzący przyrodzie rozwój społeczno-ekonomiczny, stymulowany przez istniejące walory przyrodniczo-krajobrazowe. Podkreśla się dużą rolę współdziałania różnych podmiotów w zarządzaniu obszarami ochrony przyrody: rządu, samorządów lokalnych i regionalnych, prywatnych firm i organizacji pozarządowych (West i in., 2006; Allendorf, 2010; von Ruschkowski, Mayer, 2011). Według nowych koncepcji obszarów chronionych, lokalne społeczności przestają być traktowane jako pasywni odbiorcy odgórnych wytycznych i zakazów, a coraz bardziej postrzega się je jako ekonomicznych i kulturowych beneficjentów obszarów chronionych oraz aktywnych partnerów włączających się w funkcjonowanie takich obszarów (IUCN, 2003; Philips, 2003).

W Polsce niewłaściwe relacje między działaniami ochronnymi a potrzebami rozwoju gospodarczego są często przyczyną konfliktów, których przedmiotem jest chroniona przyroda (Hibszer, Partyka red., 2005; Królikowska, 2007). Wśród lokalnych społeczności i władz samorządowych różnych szczebli istnieje przekonanie, iż cele ochrony przyrody ograniczają możliwość rozwoju społeczności lokalnych (Komorowska, 2000). Konserwatorskie podejście do ochrony przyrody, leżące u podstaw polityki zachowania zasobów przyrody w parkach narodowych

7