page0269

261

Senat

podwyższony był przez Augusta do summy 1,200,000 sestercyj. Liczba senatorów wzrastała z nowotworzonemi urzędami, mianowicie począwszy od Sulli; za Cycerona było ich więcej niż 400; Cezar i Antonijusz mianowali znaczną ilość nowych senatorów, ostatni także wyzwolonych; August znów, przez wykluczenie z senatu niegodnych jego członków, ograniczył liczbę sauatorów na 600. Pierwszy wymieniony senator przez cenzorów przy odczytaniu listy senatorskiej, nazywał się princeps senatus; po nim pierwsze miejsca zajmowali według poprzednio przez nich piastowanych godności cenzorów, konsulów i t. d riri rensorii, consulares i inni. Zajmowanie się interessami han-dlowemi było senatorom wzbronione prawem zwanem lex Claudia, r. 210 przed Chrystusem. Senatorowie nosili tuniki wykładane purpurą, i obuwie zwane cmlcei. W r. 194 przed Chr. przeznaczono im jako śaszczyt oddzielne siedzenia w teatrze, później w cyrku. Prawo zwołania posiedzeń senatu służyło tylko najwyższym urzędnikom, przedewszystkiem konsulom; pretorowi miasta (ob. Praełor Urbanus), tylko podczas nieobecności konsulów. Trybunowie ludu, pozyskawszy najprzód przystęp do obrad senatu, później wyniesieni do stopnia senatorskiego, wreszcie przemocą osiągnęli prawo powoływania senatu, nawet mimo woli konsulów. Dni przepisane do posiedzeń senatu, Calen-dae i Idus, w każdym miesiącu, ustanowił dopiero August. Miejsce zgromadzenia była wzniesiona na ten cel przez króla Tullusa Hostiliusa Curia hostilia; później, gdy ta w r. 52 przed Chr. stała się pastwą płomieni, przybytkiem zebrania senatu była Curia Julia\ często także posiedzenia odbywały się w świątyniach. Pierwszy przemawiał konsul lub urzędnik, który powołał posiedzenie senatu, po nim mogli zabierać głos inni urzędnicy i senatorowie; prócz przedmiotu przedstawionego do rozpraw, dozwolonem było inne także poruszać kwestyje. Szły dalej zdania według starszeństwa i za większością głosów następowała decyzyja. Aby uchw^rała senatu była prawomocną, konieczną była obecność na posiedzeniu pewnej liczby senatorów (senatus freguens); liczba ta nie zawsze jednakowa, przez Augusta na 400 zostało oznaczoną. Wolę czyli zdanie senatu bezpośrednie zwano auctoritas; jeżeli zaś zdanie to przyjęte było bez oporu, to jest bez protestacyi trybunów, lub innych przeszkód, uchwała taka prawomocna nazywała się senatus consulfum. Wpływ senatu na prawodawstwa ograniczał się na ścieśnione przez trybunów prawo podawania wniosków na zgromadzeniach ludowych, zwanych comitia centuriata; właściwa jego czynność rozciągała się głównie na zarząd w ew nętrznemi, mię-dzynarodowemi i zagranicznemi sprawami państwa. Do attrybucyj senatu należał nadzór nad obrządkami religil, nad skarbem państwa (aerarium), zarząd spraw^r poddanych i sprzymierzonych rzymskich, kierowanie stosunków Rzymu z państwami zagranicznemi, przeto wyznaczanie poselstw zagranicznych, podział zarządów prowincyj między wysokich dostojników państwa, to jest konsulów', pretorów i t. d., powierzenie tymże władzy wojskowej i mianowanie na dowódzców armii w^r wyprawach wojennych. Nadto. w^rśród naglących okoliczności, przy zagrażającem niebepieczeństwie, senat nadawał najwyższą nieograniczoną władzę konsulom, przez uświęconą zwyczajem uchwałę: Xequid detrimentum respublica patiatur, aby rzeczpospolita nie poniosła jakiego uszczerbku. Sądow nictwo także było wyłącznie w rękach senatu aż do czasu Cajusa Sempronijusza Gracha. Od czasu Augusta cesarzom służył tytuł princeps senatus, i prawo powołania posiedzeń senatu. W tej epoce senat występuje jako rada cesarska w sprawach państwa, czynność jego okazuje się także jeszcze w prawodawstwie, dla którego po upadku władzy prawodawczej lu-