page0284

276

Senat

Lubomirski, Jędrzej Morsztyn, Grzymułtowski, Kazimierz Jan Sapieha. Wtedy cała wartość wielkich panów w okazałości, już nie w^r mądrej radzie. Dwory ich błyszczą od złota i srebra. Wszędzie wszystko wspaniałe, przynajmniej powierzchu, na sejmach i wszelkiego rodzaju wystąpieniach To co idzie na sługi, kobierce, suknie, konie, powozy, zbytki, wynosi krocie, za to wszystko zapłacą wygody sługi. Słowa te są Tennera, czecha, który z księciem Michałem Czartoryskim jeździł za Jana III do Moskwy. Bo jedni panowie tracą majątki, więc się żenić muszą bogato, więc swoją intrygę wewnątrz, zagranicą sprzedawali. Ubożsi starają się nadrobić fantazyją. Jest wewnątrz chudo u Władysława Reja, wojewody lubelskiego, ale o ile można, powierzchowna okazałość. Jeden sprzedaje się za zbytki, drugi z potrzeby wyrównania bogatym. Dla starostwa jakiego, żeby go dostać, gotowi senatorowie kraj zaburzyć; potem kiedy się pojawiają ordery, Orła Białego i św^r. Stanisława, na wyścigi ubiegali się o te ordery. Wychodzą i pokazują się z tajemnic ąrchi-wialnych, dawno tam już poskładane książęce państwa świętego tytuły. A nie ma wieka jeszcze, jak dumnych przodkowie, za Władysława IV stanowią prawo przeciw orderom i zagranicznym tytułom. Powiedzieliśmy kiedyś, że pan w Polsce był instytucyją. Tak, był instytucyją w dobie upadku, kiedy senat dobrowolnie zszedł ze swojej wysokości, w której stał jeszcze za Jagiełłów; panowie rad przeszli w mit i zamiast wielkoradzców, a z łacińska senatorów, ukazali się po prostu panowie, w niczcm niepodobni do starych jagiellońskich marmurowych postaci.    Jul. B.

Senat litewski- Senat litewski bierze początek za króla Władysława Jagiełły. Kiedy wolność polska przenikła na Litwę i rozwijała się w instytucyje, oczywiście przybierała gotowe, wyrobione już formy polskie od narodu pole-rownjejśzego, który Litwie światło swoje daw'ał. Nieodrazu jednak utworzył się na Litwie sejm, bo na to potrzeba było dwóchset lat prawie ciągłego obcowania ze starszą, óświeceńszą bracią. Senat jednak utworzył się już w Horodle r. 1413. Trzecia to była z kolei unija Litwy z Polską, a działanie wolności dało się już uczuć w' ciągu lat 27 sojuszu, kiedy król Jagiełło łamie saino-władztwo swoje, stanowi senat. W Horodle wielki akt unii stanowił między innenń to co następuje: „Też same w Litwie co i w Polsce stanowią się dostojeństwa, krzesła i urzędy, to jest w Wilnie i w' Trokach wojewodowie, kasztelanowie i na innych miejscach, jak się nam podoba postanowić. Dygnitarze ci będą z katolików, rów^nie jak ziemscy urzędnicy i wchodzący do rad naszych katolikami być powinni dla tego, że różnica w wierze stanowi różnicę w zdaniach i że potrzebne tajemnice w radzie byw^rają wynoszone’’ (Treść obszerna u Daniłowicza, Skarbiec II 17). W Horodle tedy stanął pierwszy zawiązek senatu litewskiego i król zaraz czterech świecku h senatorów' zamianował, bo w Horodle już widzimy jak wojewoda wileński bierze herb Leliwa, trocki Zadora, kasztelan wileński Rawicz, a trocki Lis. Obok świeckich senatorów obyczajem polskim wschodzą do wielkorady litewskiej i biskupi, jakoż w'Horodle obecni są i podpisani na dyplomacie unii biskupi wileński, kijowski i włodzi-mirski (późniejszy łucki), zmięszani z biskupami koronnymi. Z tych trzech biskupów, jeden właściwie tylko należy do Litwj', dwaj drudzy zaś są z krajów słowiańskich, z Wołynia, z podnieprza, i tych ziem, z których przed Litwą ustąpili waregowie. W r. 1413 jest tedy trzech biskupów, dwóch wojewodów i dwóch kasztelanów', osób siedem; są wszystkie trzy kategoryje senatu polskiego. Zawiązek to, ale rychło się rozwinie pod działaniem cywilizacyi polskiej. I tak, po wojnie grunwaldzkiej zaraz staje nowe czwarte biskup-