page0293

NAZEWNICTWO MIEJSKIE

nych miasteczek. Na terenach należących do Warszawy i Pragi istniało kilkadziesiąt jurydyk, m.in. Bielin // Bielino, Bożegodaru // Bożydar, Dziekanka, Golędzinów, Grzybów, Leszno, Nowoświecka, Ordynacka, Tamki i Kałęczyna, Wielopole. Większość z nich otrzymała nazwy bądź topograficzne, bądź dzierżawcze od nazwisk właścicieli. Z kolei w późniejszych dziejach Warszawy część nazw jurydyk odziedziczyły ulice. Do dziś istnieją nazwy ulic identyczne z pierwotnymi nazwami jurydyk, takie jak: Tamka, Leszno, Ordynacka, a niektóre inne zachowały się jako nazwy dzielnic, np. Grzybów. Jeszcze inne nazwy jurydyk przetrwały w nazwach ulic w przekształconej postaci przymiotnikowej, np. ul. Wielopolska (od Wielopole), ul. Bielińska (od Bielino), które jednak nie zachowały się do naszych czasów.

Trzeci krąg osiedli otaczających miasto stanowiły wsie, przede wszystkim książęce, np. Pólków, Powązki, Młociny, Wawrzyszew, Ujazdów, Bródno, Wielka Wieś, Mokotów, a także wsie szlacheckie, np. Praga, Targówek, Grochów, Gocław. Wiążące się z tym kręgiem zasiedleń nazwy ulic Warszawy to pierwotne nazwy dróg prowadzących do // od poszczególnych wsi, a więc: Polkowska, Półkowa, Ujazdowska, Młocińska, Wolska. Natomiast część nazw wsi zachowała się w późniejszych nazwach dzielnic, np. Mokotów, Wola, Praga, Grochów, Targówek, Bródno, Gocław, Młociny.

Warszawa jako typ miasta aglomeracyjnego stale powiększała swój obszar przez włączanie sąsiednich terenów i zamieszkanych miejscowości, które obejmowała swoją jednolitą administracją, w tym również własnym systemem nazewniczym. Co się tyczy zasobu nazw, to dane z Warszawy ilustrują jego rozwój postępujący wraz z poszerzaniem terytorium miasta. I tak na podstawie istniejących i zbadanych materiałów źródłowych w XV w. mamy poświadczonych 16 nazw ulic, w XVI w. — 21 nazw, w XVII w. — 60 nazw, w XVIII w. — 339 nazw. Tak znaczny przyrost liczby nazw w XVIII w. wynika nie tylko z powiększenia się terenu miasta, ale przede wszystkim z działalności Komisji Boni Ordinis (Komisji Dobrego Porządku), która między innymi zajmowała się porządkowaniem nazewnictwa w polskich miastach, tzn. zatwierdzała wcześniej używane nazwy (utworzone w znacznej mierze przez mieszkańców) i nadawała nowe nazwy obiektom, które jeszcze nie miały nazw.

O tym, jak bardzo najstarsza warstwa NM była związana z topografią miasta (i pierwotnie naturalną, i stworzoną przez człowieka), świadczą plany współczesnych miast, takich jak: Warszawa, Kraków, Lublin,

289