page0305

NAZEWNICTWO MIłjSKIE

otwierały drogę do toponimizacji jego ogólnego pospolitego (apelatyw-nego) nazwania. 1 tak np. wyraz pospolity, jeszcze nie własna nazwa obiektu, plac nie zmieniał swego apelatywnego statusu dopóty, dopóki nie zaistniała konieczność zewnętrzna, która spowodowała nadanie mu rangi nazwy własnej: Plac. Taki stan trwa tak długo, jak długo nie pojawi się potrzeba dyferencjacji na skutek wyodrębnienia w przestrzeni miasta analogicznego obiektu, który wymaga nazwania. Dyferencjacja może przybierać różne formy: a) identyczność leksykalną Plac (dotychczas istniejący) — Plac (nowo powstały) zastępuje się opozycją leksykalną Plac — Rondo; b) pierwotną identyczność leksykalną Plac — Plac zastępuje się nazwami dwuczłonowymi o zróżnicowanym drugim członie Plac Duży — Plac Maty; c) pierwotną identyczność leksykalną Plac — Plac można zastąpić relacją niesymetryczną Plac (istniejący wcześniej) — Plac Nowy//Nowy Plac. Następnie, przy znacznym rozwoju systemu NM, zarówno pod względem różnorodności typów, jak też pod względem powiększania inwentarza leksykalnego, człon A (pierwotny w procesie wyróżniania i oznaczania elementów przestrzeni) podlega w różnych sytuacjach elipsie — jako fakultatywny.

Powyższy, ogólnie ujęty, proces powstawania i modyfikacji dwuczłonowej struktury nazw miejskich uwypukla zarazem przyczynę nikłego rozwoju inwentarza leksykalnego obsługującego człon A. W polskim nazewnictwie miejskim człon A jest konkretyzowany niewielką liczbą leksemów. Dominuje najpowszechniejszy — ulica, rzadko uliczka, poza tym stosunkowo mniej liczne są: aleja, aleje, pasaż, bulwar, nabrzeże, wybrzeże, droga, trakt, szosa, trasa, przy tym część odnosi się wyłącznie do traktów wybiegających z miasta, a niektóre inne dotyczą traktów o określonym wyglądzie lub funkcji (aleja, aleje, bulwar, pasaż). Podobnie przedstawia się sytuacja w obrębie nazw niektórych punktów, a więc obok najczęstszych rynek, plac mamy dawny targ (który pozostał jako składnik rozbudowanej postaci członu B, np. (ulica) Długi Targ) oraz nowsze: rondo i skwer.

7. Funkcjonowanie systemu nazewnictwa miejskiego Stwierdzamy tutaj kilka zjawisk wyróżniających ten zbiór nazewniczy, a mianowicie: a) dwa środowiska tworzące nazwy i wpływające na ich charakter oraz sposób funkcjonowania; b) równoległy obieg odmiennych struktur nazewniczy ch; c) doraźne, powtarzające się przekształcanie nazw; d) charakterystyczną odmianę gramatyczną nazw miejskich.

A. Niemal od początku swego istnienia nazewnictwo miejskie jest tworzone przez dwa środowiska: mieszkańców i urzędy. Każdy z tych

301