page0549

541

Skorupa

ściennej, albo jedna ściana znajduje sio na brzuchu, druga zaś na grzbiecie, albo też są one po bokach umieszczone; przy ostatnicm ułożeniu zdarzają się ścianki dodatkowe grzbieiowe, albo rurki zewnętrzne. W skorupach wielościennych ścianki bywają trojakim sposobem ułożone: 1) w postaci korony, dokoła ciała, przyczem ścianki zazębiają się z sobą; 2) w postaci łuski, podobnież dokoła ciała, lecz ścianki zaledwie stykają sie z sobą, a nie zazębiają i 3i rzędami, ścianki idą jedna za drugą na grzbiecie zwierzęcia. Skorupy pojedynczo odróżniają na lądowe, rzeczne i morskie. Pierwsze są cieńsze, nie mają nigdy kolców, a rzadko brodawki; otwór ich zaokrąglony, niekiedy kątowany, zawsze bez rowków. Skorupy pojedyncze rzeczne zajmują środek między lądowemi i morskiemi, odznaczają się powlekającym je naskórkiem zielonym lub brunatnym. Skorupy morskie odznaczają się grubością, licznemi nierównościami i.kolcami, tudzież w największej liczbie kanałem znajdującym się u podstawy. Skorupy pojedyncze zwane są jednokomorowe, jeżeli przedstawiają jednę tylko jamę; wielokomorowe, jeżeli przegrody dzielą tę jamę na kilka części. Skorupa pojedyncza może być albo płaska, albo z obu stron wypukła, jak u sepii, lecz najczęściej z jednej strony wklęsła z drugiej wypukła, tworząc ostro-krąg mniej lub więcej wydłużony. Ostrokrąg ten bywa albo prosty, pionowy, albo też skrzywiony i skręcony. Skręcenie ostrokręgu miewa trojaki kierunek: 1) podłużny, 2) poprzeczny, 3) spiralny i w takim razie skorupa 3kłada się z większej lub mniejszej liczby zakrętów, idących najczęściej od struny lewej ku prawej, w niektórych zaś gatunkach i indywiduach tego samego gatunku, od strony prawej ku lewej. W każdym z tych trzech sposobów skręcenia zw^rracają uwagę: 1) na liniję wyobrażalną około której skręcenie nastąpiło, i która zowie się osią skorupy; na bok w^rewnctrzny ostrokręgu skręconego, bardziej lub mniej oddalony od osi, przez co powstaje jama podłużna; 3) na brzeg wewnętrzny ostrokręgu, sięgający osi lub ją przechodzący, zkąd powstaje słupek (columella). Początek jamy skorupy pojedynczej zowie się otworem albo ustami, których brzegi stanowią obwód "peri-sfoma), a części prawa i lewa nazywają się wargami. Przy zastanawianiu się nad rozmaitemi postaciami otworów skorup pojedynczych, zwracają szczególną uwagę na znajdowanie się wycięcia lub rurki albo kanału. Wszystkie nierówności, jakie spostrzegamy na powierzchni tej wielkiej gruppy skorup, pochodzą od odpowiednich im kształtów w płaszczu i stopniowego ich przyrastania. Wyliczenie nazwisk, jakiemi oznaczają różne postacie części skorup pojedyńcze, zbyt dalekoby nas zaprowadziło i dla tego odsyłamy chcących poznać je do dziel konchylijolo-gicznych, specyjalnie temu przedmiot iwi poświęconych. W skorupach dwu-ściennych, uważanych w położeniu jakie zajmują, kiedy zwierzę posuwa się ku spostrzegającemu je, odróżniamy w każdej powierzchnie i brzegi. Powierzchnię odróżniają wewnętrzną od zewnętrznej, z których pierwsza zwykle bywa wklęsła. Na powierzchni zewnętrznej każdej ściany widzimy brzuch, czyli częśc najbardziej wyniosłą, tarczę otaczającą tamtę, wybrzeże zajmujące miejsce pomiędzy tarczą a brzegiem. Powierzchnia ta bywa gładka, albo przedstawia rozmaite nierówności. Powierzchnia wewnętrzna ścianki przedstawia wklęsłości, które'niezawsze odpowiadają wypukłościom na powierzchni zewnętrznej; jest ona zawsze gładka i odróżniamy na niej odciski pochodzące: 1) od mięśni, 2) od płaszcza (pallium) i 3) gruczołkowate albo bezimienne, które winne są początek gruczołom lub innym organom szczególnym rozrzuconym na płaszczu. $ i szczególną także uwagę w określaniu gatunków zasługuje zamek czyli zawiasa, za pomocą której dwie ściany skorupy utrzy-