page0629

621

Słowacy — Słowacki

sięwzięcie było przyjęte przez znaczną liczbę spółziomków bardzo zimno; tak mało było wtedy rozwinięte w Słowakach, nawet ukształconych, uczucie narodowości. Ani Szafarzyk, ani Kollar zresztą nie myśleli wcale o oddzielnej literaturze słowackiej; jeden i drugi uważali naród słowacki tylko za składową część czeskiego: badanie pieśni było dla nich tylko środkiem objaśnienia charakteru narodowego i zachęceniem do jedności. Ale stało się inaczej. Węgierskie działania przeciwne Słowiańszczyznie, skłoniły Słowaków do obrony praw swego narodu, do niepoprzestawania na literaturze czeskiej, ale domagania się wyłącznej udzielności słowackiego pierwiastku. Głównymi przywódz-cami słowackiego ruchu w literaturze byli: Ludewit Stur (1815—1856), Słowak ewangelik i Miłosław Józef Hurban, pastor ewangelicki. Pierwszy z nich uczył się w uniwersytecie w Halli, czas jakiś zajmował miejsce starego Palko-wicza, na katedrze w liceum presburgskiem, zakładał towarzystwa literacko-słowianskie i zyskał wielki wpływ na młodzież słowacką i serbską, obudzając w niej uczucia narodowości. Za staraniem stronnictwa węgierskiego Stur utracił katedrę. Wtedy oddał się zupełnie literaturze; pierwszą jego pracą były broszury niemieckie w obronie praw narodu słowackiego, przeciw roszczeniom wigierskim. W r. 1845 zaczął wydawać gazetę słowacką: Słocenske narodnje Nowini, z dodatkiem Orol (Orzeł) tatransliigazeta znalazła wielkie powodzenie u Słowaków i wychodziła do r. 1848. Stur pisał zamiast nitrzań-skiego, nowern, trenczyńskim narzeczem i wydał o tern dwie książki: Nauka reci slocenskej i Narecja Slocenskuo alebo potreba pisańja v tomto nareć (Presburg, 1846). Matica czeska wydała jego dziełko o poezyi narodowej plemion słowiańskich: 0 narodnich pisnich a pouestech plemen słovanskych (Praga, 1853). Stur umarł r. 1856 z rany, którą sam sobie zadał przez nieostrożność na polowaniu. Jego towarzyszem i spółpracownikiem w gazecie był pastor Hurban. W r. 1839 odbył on podróż po Czechach i Morawii i opisał ją w dziele: Cesia Słomka ku bratrum słarenskym na Moraw a v Cechach (Pesth, 1841), potem wydał noworocznik Nitra (Presburg i Pesth, 1842—46, tomów 3); SmtopłukoDci anebo pad rzise relkomoramke (Praga, 1845). Wraz ze Śturem organizował on w r. 1849 powstanie słowackie, w duchu dynastyj-nym przeciw Węgrom, spodziewając się zapewnić tern prawa swego narodu i niepodległości. W r. 1851 wydawał: Słocenskje pokłady na vedi, umenja i Uteraturu. Czynnym jego pomocnikiem był Michał Miłosław Hodża (urodzony r. 1811), także pastor, wydał powieści słowackie, Dobruo słom Słom-kom (1847); Vetin o słonencine (wLewoczy, 1848) i po łacinie: Epigenes sło-venicus, gdzie wykłada swoje zdania o formie języka słowackiego w literaturze. Marcin Hattala, ksiądz katolicki, professor języków słowiańskich w uniwersytecie pragskim, wydał po łacinie grammatykę słowacką, podług rodzinnego sw^rego narzecza zwole.iskiego: Grammatica hnguae Słomnicae (1850); w tłomaczeniu słowackiem: Kratka mhwnice słorenska (r. 1852). Ksiądz Wiktoryn napisał grammatykę słowacką po niemiecku i wydał noworoczniki słowackie: Concordia i Lipa (1864). W Czechach krzywo poglądają na separatyzm Słowaków i odłączenie się ich od literatury czeskiej.    L. R.

Słowacki (Piotr), znakomity astronom polski w XVI wieku, professor akademii krakowskiej, urodził się w Zdakowie, ztąd pisał się także po łacinie Petrus Slowacius Zda/coviensis, lub po prostu Petrus Zdakoviensis. Po ukończeniu szkół w Krakowie został tamże bakałarzem filozofii 1567 r., i wykładał w akademii prozodyją, a w r. 1570 sphaeram Joannis de Sanok w r. 1572 otrzymał stopień doktora filozofii, w r. 1581 za wdaniem się króla pozwolono