page0915

907

Sandomierzami! — San-HIiguel

Sandomierzanin, jeden z najdawniejszych pieśniarzy i wierszopisów polskich, żyjący w drugiej połowie XV wieku, był w Sandomierzu kapłanem i tam układał około r. 1497 pieśni i dzieje wierszem opowiadane, które wynalezione, ogłosił z rękopismu drukiem W. A. Maciejowski, w dodatkach do 3-go tomu Piśmiennictwa str. 133. Całe to pisemko jest w rodzaju Sifaa rerum i stanowi przejście od religijnej do świeckiej poezyi.    F. M. S.

Sandrarth (Jakób), geograf niemiecki w XVII wieku, wydał pomiędzy in-neini opis Polski za czasów Jana III, który wyszedł pod tytułem: Des Kónig-reicks Pohlen Lands-Staats und Zeitbeschreibung sehr curios rerfasset (Saiz-bach, 1687, z rycinami; wydanie drugie, Norymberga, 1711 w 12-ce). F. AL S.

Sandwichskie wyspy, zwane także Archipelagiem Hawajskim, gruppa wysp Polinezyjskich, najbardziej wysuniętych na północ, leżą między 157° a 161° długości zachodniej i 17° a 23° szerokości północnej. Główniejsze z wysp tych są: Hawaj czyli Owij hi (gdzie zginął Cook), Uahu, Alom, Atu/, Morotoj, Oni/fu., Houaj i inne. Stolicą jest miasto Karakakua, na wyspie Ha-wraj. Powierzchnia całego archipelagu wynosi do 15,000 mil kw.; mieszkańców liczy około 400,000. Klimat jest tu taki sam jak na wyspach Antylskich, tylko że bez burz; grunt jest żyzny, miejscami bardzo górzysty i wydaje w obfitości banany, morwy, drzewa chlebowe, trzcinę cukrową, pataty, taro, sandały i t. d. Krajowcy należą do rassy polinezyjskiej; kiedy ich Europejczycy poznali, mieli już pewien przemysł, lubo żyli zresztą w stanie jeszcze dzikim. Po raz pierwszy ujrzano wyspy Sandwichskie r. 1542; później Cook odkrył je powtórnie r. 1778. On to nadał im nazwę Sandwichskich, na cześć lorda Sand-wich, pierwszego wówczas lorda admiralicyi. Missyjonarze katoliccy i protestanccy pracowali tu z wielkiein powodzeniem, jakoż w ogóle cywilizacyja europejska uczyniła na tych wyspach wielkie postępy. Są tu nawet drukarnie. Cały archipelag zostaje pod władzą jednego króla, którego rezydencyją jest Honururu, na wyspie Uahu. Kamehameha I, który panował od r. 1784—1819, podbił wszystkie wyspy sąsiednie i sprzyjał krzewieniu oświaty. Riho-Riho czyli Kamehameha II, został nawrócony przez metodystów, zakazał bałwochwalstwo; wkrótce jednak przez lud swój został wygnany i zmarł 1824 roku w Londynie. Następca jego, król Kanikeulo, nie tyle był missyjonarzom życzliwy. Główna wyspa zajętą została r. i843 przez jednego oficera marynarki angielskiej, lecz rząd zaboru tego nic zatwierdził. Francyja, Anglija i Stany Zjednoczone, mają tu swoich konsulów. — Drugi jeszcze Archipelag Sand-wichski znajduje się na południo-wschód Georgii południowej, między 59° szerokości południowej a 29° długości zachodniej. — Oprócz tego są dwie także odosobnione wyspy, noszące miano Sandwich, jako to: archipelagu Quiros, miedzy 166° długości wschodniej a 17° szerokości południowej, a druga w archipelagu Nowej Irlandyi, między 148° dług. wschód, a 3° szer. połud. F. H. L.

San-Miguel (Ewaryst, książę), generał hiszpański, urodzony 1780 roku w Asturyi, zawód wojskowy obrał w r. 1808 i podczas wojny o niepodległość,, został pułkownikiem. Po restauracyi i powrotne na tron Ferdynanda, San-Miguel objął redakcyją liberalnego dziennika Espectador. W r. 1820 jako naczelnik sztabu, czynny brał udział w wyprawie generała Riego (ob.) do Au-daluzyi. Onto jest autorem narodowego śpiewu hiszpańskiego, zwanego Hymnem Riego. Reakeyja w r. 1821 zmusiła go schronić się do Zamora. Wszakże w następnym zaraz roku, król Ferdynand powołał go na ministra spraw zagranicznych. Wtargnięcie wojsk francuzkich zniewoliło San-Miguela udać się do Katalonii, gdzie jako szef sztabu generała Mina, odznaczył -się