DSC00311 (15)

XCll POEZJA ŻAKOWSKA

V.3. UTWORY PROSZALNE

Należą tu pieśni i wiersze, które śpiewano bądź odczytywano pod drzwiami bogatych mieszczan w celu uzyskania jałmużny, utwory opowiadające o nędzy doskwierającej braci studenckiej, de miseria scholarium. Znamy utwory z Krakowa i Wrocławia, ale podobne wiersze powstawały również w innych europej- 1 skich ośrodkach uniwersyteckich, a także wzory takich listów proszalnych zawierają niektóre formularze kancelaryjne.

List żaków z prośbą o wsparcie |0 domine digne, vene-rabilis atąue benigne]. Ten list proszalny został zanotowany po 1451 r. przez żaków ze szkoły parafialnej Bożego Ciała we W rocławiu. W rękopisie wersy łacińskie przeplatają się z wersami niemieckiej parafrazy tego utworu. Z treści wynika, że list był odczytywany „panu łaskawemu” przez przedstawiciela gromady żaków i zaraz na początku zawierał prośbę o datki.

W dalszej części zawarty był apel o miłosierdzie dla biedaków, za co obiecana jest nagroda od Boga. Na koniec scholarzy w tonie modlitewnym odwoływali się do Jezusa, by mogli się cieszyć „chlebem powszednim”, a na ofiarodawcę oraz na nich samych by spłynęły potrzebne łaski. Utwór składa się z piętnastu heksametrów, głównie leonińskich, z niewielką domieszką „ogpniastych”.

List wielce uprzejmy do godnych mężów |0 domini di-gni, yenerabiles atąue benigni]. Utwór, zatytułowany w rękopisie Epistoła preoptima in illos, wiąże się zapewne z Krakowem, a zapisany został w 1508 r. (data na końcu wiersza), choć można przypuszczać, że powstał wcześniej. Posiada niemal identyczny początek jak list wrocławski i bardzo podobną treść. Również i w nim żacy zwracają się do potencjalnych ofiarodawców z prośbą o wsparcie, natomiast sformułowanie

„kartę tę od nas przyjmcie” {carlam nostram suscipile) pozwala przypuszczać, że list był nie tylko recytowany, lecz także wręczany na piśmie „godnym panom”. Scholarzy narzekają na biedę, głód i pragnienie, a kilkakrotne powtórzenie tej skargi z pewnością ma poruszyć słuchaczy i wywołać ich współczucie. Wreszcie i tutaj tradycyjne „Bóg zapłać” zostaje rozwinięte w obietnicę dla darczyńców, że za swoją hojność osiągną niebo | i obcowanie z Trójcą Świętą. Zakończeniem listu jest żartobli-1 wa parodia formuły zamykającej urzędowe dokumenty (choć nie ma pewności, czy nie została ona dodana później):

Datum et actum in ąuarto angulo, sigillo nostro su[b]apenso.

Pisało się i działo w czwartym kącie, z naszą pieczęcią na froncie.

Epistoła liczy 20 wersów, częściowo leonińskich, częściowo przypominających heksametry leonińskie, najczęściej dość dalekich od zasad metryki. Jest za to bardziej niż poprzedni wiersz urozmaicona stylistycznie: są wyszukane określenia kierowane do adresatów (cultores honestatis — „lubownicy zacności”, specu tum probitatis — „zwierciadło prawości”), synonimiczne zwroty wyrażające głód (nichil comedentes necnon bibere ha-bentes — w. 8, caremus potu, parte —- w. 12) czy wyraziste przenośnie (fames cruciat nos — w. 10).

Piosenka z prośbą o wsparcie [Defectus misit nos ad vos]. Ta krótka (dwie dwuwersowe zwrotki z jednowersowym refrenem) piosenka napisana została wierszem nieregularnym, posiada jednak oryginalną melodię, której nuty zanotowano nad tekstem. Zapis pochodzi z 1510 r. Jak wskazuje zachowany w rękopisie łacińsko-polski tytuł: Responsorium pauperum Cristi sociorum et yictorum mil i tum scholasticorum strenuissimorum pasanych kokoszymi jelity Anno 1510 Salutis („Responsorium