DSC00314 (24)

XCVUl POEZJA ŻAKOWSKA

XCVUl POEZJA ŻAKOWSKA

in te gloria bor. Tu focie liliosa:

(zwr. 1-2)

Saki to te, speciosa, pulcra, clara etformosa,

si placeo. graciosa, utiąue letabor.

Te amavi, te laudavi, te inspexi, te dilexi, dum fu i Cracovie.

Quos audivi de te fari, satis bene tunc laudavi hen, cras et hodie.

W innych strofach bywają rymy parzyste, poczwórne, przeplatane, co przy swobodzie w ich usytuowaniu i przy różnorodności formatów strof stwarza wrażenie pewnej niedbałości, będącej być może wynikiem zapisu pamięciowego lub słabej sprawności autora. Również ujawniający się w kompozycji bezład, związany z powtarzaniem zbliżonych motywów i powracaniem do przedstaw ionych już spraw, daje podstawę do przypuszczeń, że Epistoła jest kompilacją kilku wcześniejszych utworów lub powstawała stopniowo z narastających fragmentów.

Zgodnie z regułami budowy listu wiersz rozpoczyna wstępne pozdrowienie (.salutatio), połączone tutaj z pozyskiwaniem życzliwości adresata (captatio benevolentiae), bowiem młodzieniec już w pierwszych słowach wyraża pochwały urody adresatki, a zarazem uzależnia swoje szczęście od ewentualnej wzajemności dziewczyny (zwr. 1). Temu celowi służy też wyznanie miłości i przypomnienie „służby” dla wybranki, polegającej na głoszeniu jej pochwał w gronie znajomych (zwr. 2). W zasadniczej części listu (narratio) autor pisze o przeszkodach w miłowaniu, jakimi mogłyby się okazać oszczerstwa wrogów dziewczyny (zwr. 3), ukazuje siebie jako „niewolnika miłości” (zwr. 4, 7, 34), odsłania udręki, których źródłem jest ukochana (zwr. 14) oraz paralelizm uczuć ich obojga (zwr. 4, 9, 10). Przede wszystkim jednak utwór wypełniają pochwały Heleny (jej imię kilkakrotnie zostaje wspomniane w tekście i dziwne wydaje się, że autor nie wykorzystał porównania swojej wybranki z Heleną mitologiczną). Laudatio zawiera dość szczegółowy (choć nie przeprowadzony systematycznie) opis adresatki, uwzględniający jej cechy zewnętrzne, jak też zalety duchowe i intelektualne. Zakochany zachwyca się obliczem dziewczyny {Jacie liliosa — w. 4, in vultu ut rosa — w. 26), chwali jej zęby z kości słoniowej (eburneos dentes — w. 131), jaśniejące włosy (capillos splendentes — w. 132), ciemne, brwi (nigra supercilia — w. 133), czerwone usta (nibicimdm ora — w. 139), kształtny nos (nares eąuales — w. 145-146)^ wysmukłe palce (digitos habes tenues — w. 129), postawną kibić (terga prolongata — w. 147), lekki chód (in transitu agi lis—w. 135). Przedstawiony tu ideał urody jest zgodny z kanonem piękna obowiązującym w literaturze dojrzałego średniowiecza (autor listu korzystał z traktatu Poetria noya Godfryda z Vinsauf, ale podobne są też opisy Marii w utworach apokryficznych).

W opisie zalet wewnętrznych ujęte są takie cnoty, jak łaskawość, słodycz, pełnia dobrych obyczajów (moris cumulus — w. 62), skromność i dowcip (iocunda, sagax et yęrecunda — w. 149-150), pobożność (zwr. 40). Tutaj również zaznacza się erudycyjność w wyrażaniu zachwytu: miernikiem cnót ukochanej jest zestawienie jej z Katonem, zalety umysłu zaś czynią ją „Platonem”, a zarazem możliwym obiektem podziwu Arystotelesa (zwr. 16). Z kolei uroda Heleny przewyższa ideał piękna opisany w podręczniku przez Ganifreda, czyli Godfryda z Vin-sauf (zwr. 17), natomiast sama pochwała jest piękniejsza niż ta, którą Salomon zawarł w Pieśni nad Pieśniami (zwr. 30).

Część narracyjna przynosi także wyrazy tęsknoty młodzieńca za ukochaną i ekspresywny opis jego żalu („Rzucam się na ziemię, / Płacząc głośno, rzewnie, / W serdecznej katuszy” —