DSC00305 (15)

LXXX POEZJA DYDAKTYCZNA

Mikołaj Oloch — O występkach, które się panoszą na świecie (De hiis malis que aguntur in hoc mundo). Ten utwór, również atakujący wady różnych stanów, wyszedł, jak sądzą badacze, spod pióra magistra Mikołaja Olocha z Szamotuł (formę nazwiska: Olochoch, zanotowaną w rękopisie, uważa się za błędną). Autor wywodził się zapewne ze stanu mieszczańskiego, w latach 1453-1459 studiował w Akademii Krakowskiej, uzyskując tytuł magistra artium, a w latach 1466-1483 przebywał w Poznaniu, gdzie pełnił, między innymi, funkcję kaznodziei katedralnego. Poemat, liczący 246 wersów, powstał przed 1469 r., a napisany został przy użyciu (wymieszanych ze sobą) nie zawsze poprawnych heksametrów i leoninów. Znaczna część tych wersów przejęta została z dzieł autorów starożytnych (Owidiusza, Wergiliusza, Juwenalisa, Persjusza, Petro-niusza, Marcjalisa) i średniowiecznych (Alana z Lille, Pseudo-Bemarda, Hildeberta z Lavardin i innych), tak więc utwór ma charakter centonu.

Początkowa część poematu (w. 1-67) nawiązuje do popularnych w średniowieczu utworów de contemptu mundi, głoszących pogardę świata, w którym wszystko jest nietrwałe, podlegające zepsuciu, a człowiekowi nieustannie zagraża śmierć. Taką właśnie wizję roztacza przed czytelnikiem nasz autor. Życie ludzkie, przepełnione smutkiem, jest tylko podążaniem do grobu, a wszelkie dobra doczesne, pozorne wartości, okazują się złudą i marnością. Śmierć puka do drzwi i nie zważając na stan, nikogo nie oszczędza. W tym przewrotnym świecie panuje zło, właściwe też ludzkiej naturze. Dlatego napiętnowaniu grzechów i zdrożności, kojarzonych z poszczególnymi stanami, poświęcił Oloch część drugą swojego poematu (w. 68-226), w której pisze o fałszywych przyjaciołach, odsłania egoizm i bezwzględność bogaczy, zakłamanie dworzan, demaskuje oszustwa kupców i wieśniaków, krytykuje lichwę, żołnierskie grabieże, skłonność do zbytku wielmożów i brak dbałości o poddanych, naginanie prawa przez władców i sędziów, wydających niesprawiedliwe wyroki, wyszydza pochlebców, gani świętokupstwo, wyuzdanie i hipokryzję księży, zadufanie starców oraz zdradliwośó i przewrotność kobiet. W części końcowej (w. 227-246) autor stwierdza, że mógłby wymieniać jeszcze wiele wad, lecz przedłużanie wypowiedzi psuje jej efekt, a i tak nie opisałby całego zła świata. Zachęca więc do unikania grzechów, czemu służyć będzie stałe rozważanie zawartych w jego wierszu przestróg. — Chociaż poemat jest składanką różnych zdań i sentencji, to jednak zgrabnie zarysowane obrazki obyczajowe stanowią dowód sprawności poetyckiej Olocha, a zarazem przekazując pewne stereotypy, być może łączą z nimi jakiś element własnych obserwacji autora.

Mikołaj Oloch — O marnościach dworu (De curie mi-seria). Utwór (składający się z 214 wersów) powstał zapewne w tym samym czasie, co poprzedni, i niemal w całości napisany jest dość słabymi pod względem metrycznym dystychami leo-nińskimi, w których rymy najczęściej obejmują zaledwie jedną sylabę, a wiersz ma charakter rytmiczny. Również i tutaj autor przejął cytaty z Owidiusza czy Maksymiana, a przede wszystkim od twórców średniowiecznych, ale wypełniają one tylko jedną szóstą poematu.

Temat „marności dworu” był równie chętnie podejmowany w literaturze europejskiej jak temat „pogardy świata”, a w przypadku Olocha stanowił rozwinięcie krótko zarysowanej w De hiis malis charakterystyki dworzan (De aulicis). Tutaj w sposób satyryczny autor odmalował bogatszy obraz stanu dworskiego i jego zdrożności. Rozpoczął od krytyki wystawności dworu, gdzie wszystko jest ponad miarę, a każde działanie podejmo-