DSC00302 (17)

LXXIf POEZJA DYDAKTYCZNA

skomponowany został przez kleryka niezadowolonego z nadmiaru obowiązków (księżna życzyła sobie odprawiania wielu mszy), to w istocie wyrażał podziw dla wielkiej pobożności Jadwigi. Lakoniczna, a zarazem celna charakterystyka bohaterki Żnio/a wyrażona została w dystychu leonińskim.

Omówiony wcześniej wiersz o księdze z Paradyża informo-waJ o miejscu i czasie sporządzenia tego konkretnego dzieła, ale znany jest też epigramat zanotowany na okładce XV-wiecznego kodeksu prawa kościelnego, zawierający ogólne pouczenie o obchodzeniu się z księgami |Qui libros apperis, hos clau-dere ne pigriteris). W tetrastychu leonińskim, zalecając zapinanie foliałów na klamry po skończonej lekturze, autor uczy szacunku dla ksiąg, które przez umiejących czytać (Jitterati) traktowane są jak drogocenne perły.

Utworem o wymowie politycznej jest XIV-wieczny epigramat dotyczący płacenia świętopietrza [Wrotslaw cum Slesia, Nyssa. Swednicz. Glogoviaj. Autor przekonując o polskości ziem Śląska i Pomorza, wykorzystuje jako argument fakt płacenia przez Polskę daniny dla Stolicy Apostolskiej (również z tych ziem). Kwestionowane jest więc zarówno zwierzchnictwo czeskie nad Śląskiem, jak też prawa Krzyżaków do zagarniętego przez nich Pomorza; demaskowana jest zwłaszcza obłudna polityka Zakonu, który nie walcząc z poganami (do czego został powołany), ma na celu tylko powiększanie swoich posiadłości. Autor kończy apelem, by władca Polski wykazał większe zdecydowanie w dążeniu do odzyskania tych ziem. Pierwsze trzy wersy utworu napisane zostały heksametrami le-onińskimi i „ogoniastymi” zarazem:

Wrotslaw cum Slesia. Nyssa, Swednicz, G!ogovia,

Opól. Legnicz, Ra/iborz, Nyemodlin, Olavia,

Pomorania. Chelmensis est Polonia,

LXXIII

BAJKI

<

natomiast pozostałych dziewięć wersów to typowe leoniny, nie zawsze zresztą poprawne. Całkiem inny charakter posiada XV-wieczny wiersz o łanie frankońskim (Franconicus mansus perfectus sit tibi sensus]. W dziesięciu wersach zbliżonych do heksametrów przynosi on praktyczne informacje o miarach ziemi i o ich przeliczeniach, ułatwiając zapamiętanie przypisanych im wartości.

Można wreszcie wspomnieć o epigramatach odnoszących się do konkretnych krajów i ich mieszkańców. Takim utworem jest dystych leoniński o Mazowszu (Dico vobis rite, fugite consorcium Mazovite], pochodzący z XV w. Reprezentujący liczną grupę tekstów przedstawiających obiegowe, a zarazem najczęściej złośliwe opinie o właściwościach narodów (natio-num proprietates) ', wiersz wyraża dość powszechne wówczas w Polsce przekonanie o niższości kulturalnej Mazurów, ich gwałtownym charakterze i zdradzieckim usposobieniu. Natomiast pozytywnie nastawiony do Polski był autor dystychu elegijnego [Poloniam repeto vidique Italica regna], zapisanego w kronice zakonnej bernardynów z początku XVI w. Wracając z podziwianej Italii, mówił o szczęściu, jakim jest dla niego ziemia rodzinna.

IV.2. BAJKI

Gatunek ten znany był w Polsce średniowiecznej głównie jako składnik kazań, a także w nauczaniu szkolnym, przy czym korzystano zasadniczo ze zbiorów starożytnych (Ezopa, Fe-drusa, Romulusa, Awiana) lub zapoznawano się z bajkami za

¹ Por. S. Kot, Właściwości narodów, przekł. W. Radwański [w: tenże, Polska Złotego Wieku a Europa. Studia i szkice, wybór, przyg dodruku i wstęp H. Barycz, Warszawa 1987, s. 792-798.