DSC00308 (14)

XXVI poezja Żakowska

m.in. dominikanina Rajmunda z Pcfiafort, autora podręcznika o pokucie i małżeństwie Summa de poenitentia et de matrimo-nio (XIII w.), czy przewodnik franciszkanina Astesana z Asti pt. Canon es poenitentiales (XIV w.). W utworze Władysława z Gielniowa uwzględnione są różne kategorie grzechów, zależne od osób, okoliczności i sposobu ich popełnienia, tak więc na przykład grzech nieczystości może dotyczyć osób duchownych lub świeckich, może to być kazirodztwo lub sodomia, uwiedzenie cudzej narzeczonej lub zhańbienie mniszki, inaczej oceniane jest zabójstwo przypadkowe i zabójstwo z konieczności matkobójstwo lub zabicie poganina czy zbójcy. Stosownie do tego zróżnicowane są kary: przede wszystkim różny jest czas odbywania pokuty, ale także jej rodzaje, a więc post, zawieszenie w kapłaństwie, wykluczenie ze wspólnoty itp. Zwięzły wierszowany katalog ułatwiał zapamiętanie reguł, których pełne rozwinięcie można było znaleźć w obszernych traktatach de poenitentia.

V. POEZJA ŻAKOWSKA

Oprócz Kościoła i dworu środowiskiem, które miało swój udział w tworzeniu poezji łacińskiej, był krąg młodzieży studiującej w Akademii Krakowskiej bądź w innych szkołach miejskich. Podobnie zresztą działo się we wszystkich ośrodkach uniwersyteckich w Europie. Poezja ta była o tyle specyficzna, że w znacznej mierze dotyczyła spraw związanych z życiem scholarów, nie wykraczała poza tematykę charakterystyczną dla ich „stanu”. Tu również znalazło się miejsce dla dość ubogiej u nas liryki świeckiej. Tak więc pod piórem żaków powstawały |uczone” listy miłosne, pieśni towarzyszące zabawom juwe*

naliowym, użytkowe wiersze proszalne, satyryczne charakterystyki narodów, poznawanych w czasie wędrówek edukacyjnych, czy wierszowane regulaminy studiów.

V.l. WIERSZOWANE „STATUTY”

Zarówno w kolegiach, gdzie prowadzone były wykłady, jak ™ też w bursach, które zamieszkiwali scholarzy, obowiązywały ^ żaków surowe przepisy porządkowe i moralne. Obowiązki i zakazy ujmowano w formę regulaminu, który w Krakowie wzorowany był zapewne na podobnych statutach czeskich lub niemieckich. By ułatwić zapamiętanie wielu zasad, komponowano zarazem łacińskie utwory wierszowane, pouczające studentów o zachowaniu się w szkole i poza nią. Takie wiersze powstawały w środowiskach uniwersyteckich na Zachodzie, ale znany jest również ich odpowiednik polski.

Po łacinie o stanie scholarów [ Cupientes discere debent hec men te tenerej. Mnemotechniczny utwór, przedstawiający żakowskie zasady postępowania, a zatytułowany Latinctle de statu scolarium, zanotowany został w 1508 r., jednak oryginał powstał zapewne wcześniej, w XV stuleciu, i być może stanowił przeróbkę obcego pierwowzoru. W tekście jest wprawdzie mowa o tym, żeby „w polskiej mowie nic nie głosić” (nunąuam Polonisare — w. 14), lecz w innych wersjach mogły być słowa Germanisare lub Bohemisare.

Wymaganie szacunku wobec przełożonych to jedno z pierwszych zaleceń dla młodzieży studiującej, na drugim miejscu znalazło się unikanie zdrożnych zabaw i pilne przepisywanie ksiąg, a dalej uczęszczanie na wykłady i wystrzeganie się lenistwa. Wśród zakazów wymienione zostają: kradzież, wszczynanie bójek, uprawianie handlu w szkole, posługiwanie się ję-