DSC00309 (13)

pcxxVzii

poezja Żakowska

zykiem polskim, nocne hałasy, szkalowanie kolegów. Nakazane zaś jest noszenie rózgi, uczestniczenie w śpiewie chóralnym i bezwzględne wystrzeganie się karczmy. Istotna jest zachęta do stawiania pytań, bo tylko w ten sposób można zdobyć prawdziwą wiedzę.

Wiersz składa się z 24 ieoninów, w których rymy (z jednym wyjątkiem) utworzone zostały z samych bezokoliczników. Pod względem metrycznym utwór nie odznacza się poprawnością, nawet równa liczba zgłosek w wersach nie zawsze została zachowana. Ostatni dwu wers stanowi dołączone do „statutu” przysłowie:

. Doctior magis eris. si [ąt/ocf] nescis, ąueris,

5 Si nunąuam ąueris. raro magister eris.

Zarazem ze względu na rozmieszczenie czasowników eris, ąueris mamy tutaj do czynienia z figurą zbliżoną do chiazmu. Zasadniczo utwór ten, mający znaczenie praktyczne, nie obfituje w środki literackie, ale i w nim oprócz chiazmu zastosowana została gra słów (poliptoton): sepe rogare, rogata tenere, re-renta dare — w. 21.

V.2. PIEŚNI I METRA LUDYCZNE

Poddane surowym rygorom codzienne bytowanie żaków miało jednak również weselsze momenty, kiedy nadchodził doroczny obchód uroczystości św. Gawła (16 października), a z nim ośmiodniowy okres zabaw juwenaliowych. Dzień św. Gawła stanowił datę graniczną w szkołach różnego typu (akademickie, parafialne. klasztorne), na przykład w Akademii Krakowskiej właśnie tego dnia wybierano rektora na semestr zimowy. Tradycja zabaw żakowskich na zachodzie Europy sięga co najmniej X w.,

bowiem już wówczas w szkole klasztornej w Sankt Gallen (choć w innym terminie) scholarzy na jeden dzień przejmowali władzę. Zachowały się pieśni i wiersze, w których utrwalone zostały różne formy swawoli i rozrywek żakowskich.

Piosenka o krótkim królowaniu [Breve regnum erigitur\. Nasza najstarsza znana pieśń studencka została zapisana wraz I z nutami przed połową XV stulecia, powstała zaś prawdopodobnie w szkole parafialnej przy kościele NMP w Krakowie. Składa się z pięciu strof sekwencyjnych, z których cztery pierwsze tworzą pary o układzie 8a 8a 8a 7b + 8c 8c 8c 7b oraz 8d 8d 8d 6e + 8d 8d 8d 6e:

Breve regnum erigitur, Sublimatum deprimitur Et depressum elabitur Transmutato tempore.

Puerilem miliciam, Perargutam periciam, Regencium industriam, Eduxit in opere

(zwr. 1-2)

Utwór opowiada o dokonywanym na początku zabaw żakowskich wyborze króla scholarów. Istota tej zabawy polegała na odwróceniu ról, charakterystycznych dla hierarchii społecznej: władzę przejmowali studenci, natomiast mistrzów odsuwano od rządów. Radość z „przewrotu” mąci jednak refleksja o przemijaniu, bowiem już w pierwszych słowach piosenki jest mowa o krótkim trwaniu powoływanego królestwa, a także ostrzega się, że zakończeniem zabawy będzie kara cielesna dla sprawców zamieszania. W wierszu pojawia się pochwała bystrości i doświadczenia „chłopięcego wojska”, które dokonuje elekcji „syna grodu krakowskiego”, a także określony zostaje czas trwania tej radosnej przerwy w nauce. Nastrój radości, przemieszanej z żalem, i zaduma nad zmiennością Fortuny to akcenty dominujące w utworze Breve regnum.