page0942

934

Sapieha

wielkiego księztwa Litewskiego pozyskał. Pod sam koniec tej wojny, odbył poselstwo do Moskwy i z Carem Iwanem Bazylewiczem Groźnym, korzystny pokój szczęśliwie zawarł 1584 r. Po tern poselstwie podkanclerzem, a wkrótce (1589 r.) kanclerzem wielkiego księztwa Litewskiego mianowany, sprawowania tych urzędów wzór zostawił. Do wyboru Zygmunta Ul i uznania go za króla, bo cała Litwa trzymała za Maxymilijanem, radą swą przyczynił się i imieniem współobywateli hołd królowi złożył. To mu jeszcze większą u króla wziętość zjednało, i w r. 1589 miał sobie nadane dobra Skoruty na Litwie. Co zas największą wagę chwiały i zasługę Lwa Sapiehy stanowi, jest najprzód układ sądu trybunału głównego dla Litwy, na wzór urządzonych przez Jana Zamojskiego dla Korony, który we trzy lata po zaprowadzeniu tegoż w Polsce, do skutku przywiedziony został. Po wtóre, statut litewski od stanów^r przyjęty i potwierdzony w Wilnie 1588 r., po rusku, który Sapieha z pomocą najświatlejszych mężów zebrał, uporządkował, ułożył i kosztem swoim ogłosił, jednocześnie, jak utrzymywano, po rusku i po polsku 1588 r., lecz wydanie polskie z tego roku dotąd nie jest znane. W tym czasie rozgraniczenie Litwy z Podlasiem 1591 r. uskutecznił do urządzenia Inflant 1599 należał, nakoniec za namową księdza Skargi przeszedł z wyznania helweckiego na katolickie; nie był jednak zapalonym w mniemaniach religijnych, jak tego zaraz dał dowody, gdy wszczęte z powodu religii rozruchy w Rydze, zadosyć czyniąc poleceniom króla i stanów', zaspokoił i stronom sprawiedliwość wymierzył. W roku 1600 jeździł Sapieha powtórnie do Moskwy dla potwierdzenia pokoju z Borysem Go-dunowym carem, gdzie po 14 miesięcznych sporach, z utratą znaczną majątku i trudnością wielką, pokój ten skojarzył i zmowę z Michałem hospodarem wołoskim zniweczył 1601 r. W czasie rokoszu Zebrzydowskiego przy prawach tronu i rządu stawał i na sejmie 1607 r., roztropnie podawał środek do umorzenia wszczętych między królem a poddanemi nieufności. Wyprawy za sprawą Dymitra Samozwańca odradzał, lecz do zdobycia Smoleńska i dalszych przedsięwzięć czynnie królowi dopomagał, burzące się w^rojsko o żołd zaległy zaspokoił, wyliczywszy własnych kilkakroć sto tysięcy złotych, które mu stany na sejmie 1613 r. z podwyższonych cełł litewskich wróciły. Pod jego dozorem odbyło się przejrzenie metryk litewskich 1611 r. W czasie w yprawy zapóź-nej i mniej silnej Władysława IV' 1618 r., Sapieha przydany jemu za doradzcę, przyłożył się do zawarcia rozejmu w Dywilinie 1619 r. na lat 14, i posiadanie czerniechowskiego, smoleńskiego i nowogrodzkiego, Polsce utwierdził, a lubo usłyszał za to z ust Lipskiego podkanclerzego, mówiącego od tronu, niezasłużone dla siebie wyrzuty, znosił jednak to cierpliwie i nie ostygł w^r chęci służenia krajowi. Skoro powracające wojska litewskie do kraju, o żołd zaległy znowu burzyć się i wiązać zaczęły, Sapieha 150,000 długu zaciągnąwszy, zaległy żołd wypłacił i Litwę od nieszczęść związku powiórnie uwolnił. Gdy Żółkiewski pod Cecora, Chodkiewicz u Chocimia, pasmo sławnych swych dni życia ukończyli, Sapieha od Szwedów' Litwę zasłonił i nieprzyjaciół do przyjęcia rozejmu skłonił; zasługi te król wynagrodził dostojnością w^rojewody wileńskiego 1623 roku. W sprawach waśniących się protestantów' z katolikami, unijatów^r z prawosławnemi, wyższym nad swój wiek okazał się, mianowicie zaś żarliwość unitów rozumnie hamował i skutki jej przewidywał. Wiekopomnym jest pod tym względem jego list, do arcybiskupa Józefata Koncewicza w' roku 1622 pisany, który wzniosłe i pełne politycznego rozumu obejmuje zasady. Przepowiedział w nim Koncewiczowi to co się na nim ziściło, wyznaczony jednak jako komissarz do ukarania w Witebsku, sprawiedliwość wymierzył