page0965

957

Sardynija

do służby wojskowej. Obecnie wyspa ma swą własną iniłicyję. Administracyjnie podzielona w r. 1821 na dwa Capos czyli intendentury generalne t. j. Capo di Sassari i Capo di Cagliari; od r. 1848 .ozpada się ona na trzy zarządy główne. Pierwszy z nich zawiera 4 prowincyje: Cagliari, Iglesias, [sili i Oristano. Drugi także 4 prowincyje: Sassari, Alghero, Ossieri i Tempio. Trzeci trzy prowincyje: Nuoro, Cuglieri i Lanusci. Pod względem kościelnym, obejmuje wyspa 3 arcybiskupstwa (Cagliari, Oristano i Sassari) i 8 biskupstw. Stolicą jest Cagliari (ob.). Dzieje. Wyspa Sardynija, w głębokiej starożytno ści zwana Ichnusa czyli Sandaliotis (z powodu podobieństwa jej do sandała czyli trepki na nogę), później Sardo u Greków a Sardinia u Rzymian, pierwotnie zaludnioną była w południowej swej stronie przez Balearów^r i Sardów (Sardones po grecku, Sardi po łac.) plemienia iberyjskiego; w północnej zaś stronie, równie jak i cała Korsyka, przez Liguryjczyków. Do nich przyłączyły się na brzegach zachodnich osady Tyrrhenów pelasgickich, rozrosłych także i na brzegach Włoch, które potem przeszły w posiadłość miast portowych etruskich. Krótko-trwałemi, zdaje się, były osady greckie Focyjczyków, założycieli następnie Massylii, a może i samychże Massalijotów, mianowicie miaste Olbia na półno-co-wschodniem wybrzeżu. Później, od r. 500 przed Chr.. Kartagińezycy założyli n » południu osady handlowe Caralis i Sulchi czyli Sulci, zkąd powoli panowanie swe na całą rozszerzyli wyspę. O bytności Fenicyjan świadczą nazwy miast, które niemal wszystkie i w głębi nawet wyspy położone, są fe-nickiemi. Na osady pelasgickie wskazują liczne jeszcze po wyspie rozrzucone Nurraghi, rodzaj mieszkań zwykle na 50 stóp wysokich, przy podstawie 90 stóp średnicy mających, u wierzchołka w kształcie wklęsłej kuli zaokrąglonych, z rozmaitych gatunków kamieni zbudowanych na wzgórzach wśród równiny, niekiedy wałem otoczonych. Pj pierwszej wojnie Punickiej, Sardynija i Korsyka przeszły pod władzę Rzymu w r. 238—-231 przed Chr. i tworzyły prowincyje ze stolicą Caralis, lecz dopiero za cesarzy zupełnie we wnętrzu uspokojone i zawojowane zostały. W następstwie przechodziła Sardynija kolejno pod władzę Wandalów w V stuleciu, cesarzy Byzantyńskich od r. 536 po Chr., Saracenów od początku VIII stulecia, cesarzy niemieckich i znów zdobytą była przez Saracenów ku końcowi IX wieku i w r. 1007, a w r. 1022 przez Pizańczyków, przy czem niemało krwi popłynęło. Pkzańczycy rządzcami kraju ustanowili czterech sędzicw w Cagliari, Torre, Gallura i Arborea, którzy do wielkiej przyszli władzy i dziedziczności swych urzędów'. Z pomocą Genueńczyków, udało się sędziemu Bariso (Boruson) z Arborei, zwierzchnią pozyskać władzę nad całą wyspą, którą cesarz Fryderyk I w r. 1164 królestwem ogłosił. Po wielu niesnaskach i walkach domowych, cesarz Fryderyk II wyniósł na króla Sardynii naturalnego swego syna Enzio. Po pochwyceniu go jednak przez Bolończyków, Pizańczycy opanowali znów wyspę w r. 1250. Papież Bonifacy VIII przywłaszczywszy sobie nad nią zwierzchnictwo, wraz z Korsyką oddał w lennictwo królowi Arragonii Jakóbowi II w r. 1296; przecież dopiero w r. 1324 dom ten du spokojnego nad nią przyszedł panowania. Wkrótce stała się znów Sanrdynija widownią kilkokrotnych buntów i pustoszących kraj wojen domowych. Mimo to przetrwała pod władzą Hiszpanów aż do r. 1708, w którym przez Anglików dla Austryi zdobytą i zajętą została. Pokój Utrechtski oddał ją r. 1713 w zupełną posiadłość Austryi. Wprawdzie opanował ją na krótko Filip V król Hiszpański w r. 1717; ale przez trzy mocarstwa zagrożony, zmuszony był do zwrócenia jej Austryi. Po czem w r. 1720 Austryja oddała ją księciu Sabaudzkiemu Wiktorowi Amadeuszowi II w zamian