scandjvutmp13701

271

Prawda, źe dziki i nieugięty mieszkaniec Kanady, miał także wielką głowę, atoli cywilizacyja zaczęła się w owych państwach Meksyku i Peru, zelazem hiszpańskim zburzonych. Przeciwnie zwierzęta w stosunku do swego ciała największy mózg mające, są wszystkie bardzo spokojne, świadkiem tego małpy, słoń, bóbr, mało ziarno* żerne ptaszki, i t. p. kiedy tymczasem lwy, tygrysy, niedźwiedzie, ( drapieżne ptaki, tćm mniejszy mają mózg, im sroższe okazują obyczaje.

W rzeczy samej przywidzenie tylko lub niedorzeczne przyzwolenie ośmieliło do powiedzenia serri nascuntur, czyli że dzieci rodzą się niewolnikami, jak gdyby ich rodzice z dobrćj woli oddali się w niewolą. Jakże nieszczęśliwy jest kraj, w którym ten stan rozciąga się aż do macierzyńskiego łona! Możeż co na święcie usprawiedliwić zamach brania w okowy tego, który z nich wychodzi ? Grocyjusz mówi, że winien swemu panu wynagrodzić pożywienie, i że przynajmniej nie może się uwolnić bez wrócenia mu jego wartości (1); ale kiedyż to dziecię zawierało tę ugodę? i czy także zaciągnęło dług za krew i mlćko brane od swój matki? bo i te są własnością pana. Bićdna młoda istoto, azali prosiłaś o życie? Zapłać, jeżeli koniecznie trzeba, pracą za swój pokarm; ale potem jakież prawa boskie i ludzkie mogą cię zatrzymywać w niewoli?

Wojna, powiedzą, lub bieda, wkrótce znowu wrócą do niewolniczego stanu to niepodległe stworzenie, gdy zechce utrzymać swe życie. Czyliż w ięc nie ma innego nad siłę między ludźmi prawa? Lecz przemoc, odrzekną mu, i równość niebezpieczeństw' i trafu usuwa całą potęgę praw cywilnych. Popadły w ręce swych nieprzyjaciół Spartanin nazywa się jeńcem a nie niewolnikiem; dziś zwyciężony, jutro być może zwycięzcą: wszakże nadużycie siły żadnej nie nadaje mocy przymuszonćj ugodzie; gwałt je skojarzył, gwałt skruszyć ją może. Prawa zatem niewoli, które wszyscy starożytni wywodzili z wojny, nie mają żadnój rzeczywistej powagi, jak tego dowiedli Monteskie i Blackstone.

Ale wreszcie, rodzisz się bez majątku, nie możesz więc utrzymać się bez pracy? Na to się zgadzam; przeznaczeniem jest człowieka, aby nie próżnował. Można nająć swe ręce: przynajmniej ta

(i) De jurę pacii ac beUi, Lib. II, c. V.

Virej. tiist. Nat.₃ Tom I,

37