scandjvutmpd501

181

własności, regularne rządy, mniej więcćj opiekujące się przemysłem; ale czasam, te rządy tern bardziej stają się ueiążliwemi, ze przywiązują człowieka do skiby, ze dzielą naród na kasty i prowincyje, zęby lepićj oprzeć mogły swe państwo na wszystkich częściach podległych swemu panowaniu.

Takiemi są najprzód rozległe państwa południowej Azyi, Chiny, Sijam, Laos i Awa, Indostan, Persyja, Babilonija, czyli Assyryja; takiemi również były Maroko w Afryce, Tełteki czyli Meksykanie, lukasy czyli Peruwijanie w Nowym Świecie, tudzież Brązy lija, Para-guaj i Tukmau. Wszystkie te płaskie kraje, miej więcćj bogate i żyzne, gdzie dosyć jest tylko podrapać powierzchnią ziemi, aby otrzymać aż do zbytku oblite zbiory, pospolicie żywią nieudolne, dumnym władzcom podległe ludy. Lecz niech się tylko znajdą wewnątrz tych państw łańcuchy wysokich gór, gdzie grunty stawszy się niewdzię-czuemi, plonnemi, dziko wyglądają, a pewno mieszkające tam ludy będą dumne, nieugięte, jakiemi są np. Kurdowie i libańscy Druzo-wie, nawet pod samowładnym rządem niepodlegli; okrutni Maurowie w górach Atlasu, odważni Afganie w Taurus lub Kandahar, wiarołomni Makassarowie i Malaje w górach Malakki, Borneo i Celebes; Araukauie, chylijscy republikanie, I/ulios braros w Kordylijerach. tudzież Szwajcarowie i Albańczycy w Europie.

Z tćm wszystkićm udoskonaliła się cywilizacyja w Europie pod umiarkowanemi i sprawiedliwemi rządami, gdyż mnićj tu jest żyznych równin jak w Azyi; gdyż w tćj części świata ziemia pracowitszćj wymaga uprawy, a grunty tu i owdzie przeplatane lasami i górami bywają wprawdzie schronieniami ubogiego ale niezależnego ludu, bo ludy mnićj rozpostarte i mnićj podzielone, utrzymują się w pewnym rodzaju równowagi, w niejakimi sprzymierzeniu, co je czyni silnemi do opierania się wszelkim podbojom. Takiemi są Zjednoczone Stany w Ameryce, między sobą stowarzyszone, ale niepodległe, nadto rozproszone, iżby kiedy stać się mogły łupem samo-wolności.

Trzecią klassę składać będą wszystkie miejsca nizkie ponad

toz urno okazuje się na innych równinach po kuli ziemskiej; przeciwnie im suchsze są grunty tern raniej jest na nich ludzi; dla tego tara tylko są pustynie gdzie nie ma ani rzek, ani źródeł.