tpn 1 2214
8201

173

dla dzieci wojskowych z?ś osobne szkoły pobudować, wyznaczając dla ubogiej, pilnością i talentami odznaczającej się młodzieży stypendia, a dla profesorów i zakonników, którzy się nauką młodzieży trudnili, znaczne fundusze Poczytując na-koniec edukacvę i usposobienie duchowieństwa za nader ważne, i chcąc ażeby takowe jeden i ten sam zbawienny moralny wpływ na powierzoną jej ludzkość wywierało, rozkazał istniejące doiąd biskupie seminaria pod szczególną opiekę rządu wziąść, wyznaczając kandydatom do tego stanu również znaczne stypendia z funduszu religijnego. Żydom, którzy dotąd w publicznej pogardzie żyli, nadał obszerniejsze przywileja, zachęcając ich do rolnictwa, rzemiosł, a nawet do wyższego kształcenia się w naukach. Naoslotek zniósł on uciążliwą i nader ostrą w kraju cenzurę druku, nakazując, aby cenzorowie tylko wyohód takich dzieł wstrzymywali, któreby ogólną obyczajność albo religię nadwerężać zamierzały ¹). Przy tej ostatniej zbawiennej ustawie niezapomniał leż cesarz Józef i o oświacie prostego ludu wiejskiego ; kazał albowiem wszędzie po wsiach parochie pozuprowadzać, osadzając takowe zakonnikami przez niego zniesionych klasztorów, których tylko w samej Galicyi do 230 liczono; zalecając im jak najostrzej wszelką gorliwość w tym nowym i tu dopiero pożytecznym powołaniu. Największą zaletę u potomności zjednało mu jego ujęcie się za róznowiercami, na których ciężkie więzy pogardy lnb prześladowania ciężyły. Naprzeciw temu wystąpił Józef nieustraszenie. Akatolikom i Rusinom nieunitom w Galicyi, jako tez i wszystkim innym sektom pozwolił wolne wyznanie ich religii i obchodzenie obrzędów, zastrzegając slosownemi ustawami tych prześladowanie lub poniżenie. Tern i reformą du chowieństwa zatrwożony papież Pius VI. przedsięwziął więc podróż do Wiednia (1782), gdzie go cesarz z wszelkiemi honorami, przynależytemi jego wysokiej godności przyjął, nie dawszy się wszelako od swoich zamiarów: gruntownej reformy duchowieństwa i zniesienia nader licznych klasztoiów, odwieść. — R. 1780 i 1783 objeżdżając w różnych kierunkach Galicyę, starał się ten/e monarcha o wszystkim naocznie prze konać, dla tego tez żaden zakład dobroczynności, żaden instytut albo rękodzielnia jego baczności nieuszły, R. 1787 naosta-

1

Przykładem, lakic. zdanie miał cesarz Józef o wolności druku, służy następujący wypadek: Krótko przed swoją śmiercią rozkazał cesarz dziejopisa Szmida do siebie przywołać, i zapytał się go, jak daleko w historyi państwa niemieckiego postąpił; naco mu Śzmid odpowiedział : ie jego dzieło juz aż do panowania Mary Teresy jest wypracowane. "Spiesz się waćpan, odrzekł ce«arz uprzejmie, ażebyś i moje życie prędko ukończył; lecz mocno go obowiązuje w tym moje błędy szczerze i otwarcie opisać, ażeby wykrycie tych panującym za ostrzeżenie służyły.¹