tpn 1 22482201

L. KRZYWICKI! CHARAKTERYSTYKA FIZYCZNA LUDNOŚCI ZIEM POLSKICH 501

zwłaszcza zawartych w pracy Snigirewa, która odsłania poniekąd mechanizm cały dokonanego doboru, zniewala do rozstania się z tern złudzeniem: w każdym powiecie kierowano się inną zasadą, a więc w gub kieleckiej wymierzono w 1. 1890—1898 78-8°/₀ popisowych, w suwalskiej 55‘5°/₀! Do tej okoliczności dołącza się inna, sprawiająca, iż z wielką powściągliwością należy wyprowadzać wnioski z liczb nagromadzonych. Jest to wielka niedbałość o osiągnięcie dokładności: mniejsza, że nie można zaufać ani jednej liczbie średniej u Snigirewa, ale nawet tablice podające wyniki pomiarów roją się od błędów korektorskich, które niekiedy dają się spostrzedz, ale częściej pozostają niewykryte; nawet podejrzywamy. że w paru wypadkach liczby jednego powiatu pomieszano z liczbami, dotyczącemi innego, a co najważniejsza, niekiedy wzbudza nieufność sam materyał surowy, nadesłany przez urzędy powiatowe (Syrnew podał za okres 1874 — 1883 liczbę rekrutów z pow. skierniewickiego na 2672, a tymczasem »Prace Kom. stat. warszawskiego« za większy okres czasu 1874—1890 tylko 1991!). A. Zakrzewski, który miał możność pracowania w archiwum magistratu warszawskiego, także podkreśla te niedokładności materyałów drukiem ogłoszonych.

Wielkości średnie, które wyprowadziliśmy dla wzrostu, są oparte na rubrykach werszkowych (prawie 44'4 mm.) — okoliczność, która przyczynia się w stopniu niemałym do niskiego poziomu samej średniej. Starczy w tym razie odwołać się do materyałów Syrnewa, który ujął pomiary w rubryki ćwierć-werszkowe: kiedy na podstawie tych materyałów otrzymaliśmy średnią wzrostu dla pow^r. wło-szczowskiego 1618 mm., sieradzkiego 1628, ostrołęckiego 1639, na-ówczas zastępując ćwiartki całymi werszkami, jak to się dzieje w innych źródłach, dostaliśmy na podstawcie tego samego materyału liczby: 1605, 1617 i 1602, a w^Tięc znacznie niższe. Materyały z 1. 1890—98 łączą młodzież popisową poniżej 34^l/_a werszków w jedną gromadę; w obrachunku naszym przyjęliśmy ją jako mającą wzrost 34 wer-szków\

§ !2. Wielkość średnia wzrostu z całego Królestwa Polskiego, obliczona według różnych materyałów, pozostaje prawie tą samą: na podstawie liczb Snigirewa (L = 29.315) otrzymaliśmy 1626 mm., Syrnewa (L = 167.014, lata 1874-83) 1624, komitetu stat. warszawskiego za okres 1. 1874—1889 (L = 527.348) 1628, za okres zaś 1890— 98 (L = 474.929) 1628, natomiast dla punktu topologicznego, według dwóch źródeł ostatnio wymienionych, 1649 mm. i 1645 mm. Liczby te dotyczą nietylko Polaków, ale Żydów i Niemców, Litwinów i Rusinów. Snigirew wyodrębnił w sw^roim przyczynku te różne pierwiastki (Rusinów połączył w jedno z Rosyanami). Otrzymał dla 21.839 Pola-