scandjvutmp1f01

3

ję potęgę rozumu, jeżeli ule z ręki tegoż samego Boga, który mu dał ciało? Człowiek więc cały jest w naturze ze swemi prawami, swoją cywilzacyją, swemi wiadomościami i swym przemysłem; wszy-sko jest skutkiem jego organizacyi i jego duszy. Nie może się on z pod jej praw wyłamać, na jej łonie rodzi się i umiera; żywi się zaś i rodzą podobnie jak inne zwierzęta. Jeżeli przekracza prawa włożone nań równie jak na wszystkie żyjące stworzenia, odnosi za to karę; nigdy bowiem nie możemy bezkarnie targać się na to, co nam przepisało nasze pierwotne przeznaczenie.

Jeżeli uważamy człowieka tylko według jego ciała, jeżeli bez przesądu przypatrzymy się jego wewnętrznemu składowi i zewnętrznym kształtom, okaże się on w porównaniu z innemi zwierzętami, upośledzonćm zwierzęciem. Nie ma on odpornej ani zaczepnej broni, którą natura rozdała innym zwierzętom. Jego nagie ciało wystawione jest równie na skwarne upały słońca, jak na dotkliwą ostrość mrozów’, i inne dokuczliwe zmiany powietrza, kiedy tymczasem drzewa nawet dostały korę za pokrycie. Długa nieudolność w dzieciństwie, podległość mnóstwu chorób w calćm życiu, niepodobieństwo wystarczenia samemu sobie w odosobnieniu, niepowścią-gliwość żądzy i namiętności, skłonność do obłąkania i początkowa nieświadomość, czynią podobno człowieka najbiedniejszćm stworzeniem. Człowiek dziki wlecze, marnuje smutne, pełne cierpień życie na ziemi; oliara przeważnych żywiołów, nie użyje żadnćj pociechy, którejby nie musiał okupić spokojuością, i zawsze wystawiony j^śt na wszelkie igrzyska losu. Jakaż to jego siła w porów naniu do siły lwa, albo jaki jego bieg w porównaniu z rączością konia? Azali on ma górny lot ptaka, umiejętność pływania ryby, węch psa, bystry wzrok orła łub słuch zająca? Czyliż może się poszczycić swym wzrostem przed słoniem, popisać zręcznością przed małpą, lekkością przed sarną? Czy tak wspaniale przybrany jak paw’, lub tak pięknie śpiewa jak słowik? Każde zwierzę właściwym mu obdarzone zostało instynktem, a mądra Opatrzność zaradziła wszystkim icli polrzebom; potężne szpony, ostry dziób i silue skrzydła dała drapieżnym ptakom; grożnemi rogami i zębami uzbroiła czworonożne zwierzęta; grubą tarczą okryła ciało powolnego żółwia; szatą najświetniejszych kolorów odziała lekkiego motyla, a najpię-