scandjvutmp2601

10

człowieka; przeciwnie zaś w zimnych okolicach przeznaczyła mu głównie na pokarm mięso, albowiem tu ilość zwierząt zbyt jest wielka w^T porównaniu do ilości roślin, których zimno tamuje rozmnażanie się i wzrost. Człowiek żywić się chcący roślinami, nie znalazłby dosyć dla siebie pokarmu na północy, a zaś szukający samego mięsa w stronach południowych, dozwoliłby zapełnić się ziemi istotami roślinnemi, kiedyby na swój pokarm wyniszczył gatunki roślinożerne. Jeżeli zaś władza ^człowieka staje się zbyt uciążliwą dla istot orgauiczuych, wtedy natura zaszczepia powszechne choroby, które zawsze najzgubniejszemi i najmocniej zaraźliwemi bywają w ludnych społeczeństwach; wtedy następują wstrząśnienia polityczne, które bywają tym gwałtowniejsze i tym większe pociągają za sobą klęski, im gęściejsza i większa jest ludność; wtedy wszczynają się niezgody; a wreszcie jakimkolwiekbądź sposobem, zawsze natura utrzymuje pewną równość między żywotnemi siłami materyi organicznej.

Wynika stąd, że natura nie zważa nigdy na indywidua; że zachowuje gatunki, ujmując ras wzmagających się ze szkodą dla innych, i że nie tylko nie miała na celu w swych działaniach wyłącznie raateryjalnego szczęścia człowieka, ale owszem włożyła nań obowiązek, częstokroć nawet z jego własnym uszczerbkiem, aby trzymał równowagę w układzie ciał organicznych, i dla tego oddaje go na ofiarę lub kruszy jak słabą trzcinę, gdy nie jest jej potrzebny. Jeżeli mniej okazała się hojną dla człowieka pojedynczego, tedy uczyniła wszystko dla człowieka duchowego i towarzyskiego. Czasy nieszczęścia i klęski dla rodu ludzkiego stają się epokami pomnożenia i przyrostu dla królestw natury; nasze pomnażanie się i nasza pomyślność bywają dla nich peryjodem uszczerbku, upadku i zniszczenia; my bowiem bogacimy się pustoszeniem natury, płodzimy kosztem istot żywotnych, które niszczymy: tak iż między nami a organicznemi istotami utrzymuje się nieustanne ważenie się, i zbliżanie się do względnej ilości i inassy, tak iżby jedno miało dosyć, a drugie nie było przeciążone.

Jeżeli człowiek jest tylko potrzebućm w systemacie życia narzędziem, wszystko więc co istnieje nie dla jego szczęścia jest dane: a jeżeli on jest najpotężniejszym najdoskonalszym ze wszystkich