scandjvutmp2901

34

brze jak inue przedmioty, jak to uważał Arystoteles (1); gdyż w rzeczach niemaleryjaluych rzecz ogarniająca jest razem rzeczą ogaruio* uą. Stąd powstała dowcipua uwaga Leibnitza nad zdaniem: Ni/iU est in intdlectu quod non prius fuerit in sensu. Nisi ipse inlellectus.

Wyobraźnia, ta czynna zasada naszej duszy, tworzy sobie także myśli nie mające żadnego wzoru w naturze, i które nie przychodzą jćj przez zmysły, bo owszem często zmysły ostrzegają wyobraźnią o fałszywości jćj myśli. Jeżeli wszystkie nasze myśli są tylko przekształcouemi wrażeniami, jakże zdołał człowiek odkryć rzeczy, które przewyższają proste jego uczucia? dla czego Newton odgadł układ świata? czemuż nie dostrzegli planetarnego przyciągania iuui ludzie chociaż takiemiż obdarzeni byli zmysłami jak wielki ten geometra? Nie same więc wrażenia czynią człowieka rozumnym; nie tylko więc dostaje się wewnątrz nas rozum owemi pię-cią bramami, które nazywami zmysłami, mamy go już przy narodzeniu się; albowiem lubo większa część ludzi równo doskonałemi obdarzona jest zmysłami, z tern wszystkićm wielce różnią się między sobą siłą rozumu.

Nakoniec, instynkt nie jest wypływem wrażeń; poprzedza on je. Zaraz po narodzeniu się dziecię szukać zaczyna piersi, nie myli się, umie objąć ustami brodawkę, i zrobić w swej gąbce próżnią aby w nię sączyc się mogło ssane mleko. Któż mu dał to wrodzone natchnienie, wprzód nim jeszcze poznało że żyje?

Ten nawet pierwotny popęd bywa tern silniejszy im mnićj jeszcze jest wrażeń udzielanych przez zmysły; i tak człowiek bogatszy od zwierząt w myśli, mniej tćż od nich okazuje inslynktu, i najuczerisi ludzie mnićj go miewają jak nieświadomi głupcy. Im więcej nabędziemy, nauczemy się, tern mniej pozostanie w nas natury. Przybywające nam zewnątrz światło pochłonywa to, które już w nas się znajduje: umysł nasz zajęty będąc dostającemi się doń wrażeniami drogą zmysłów, mnićj już słyszy ów wewnętrzny głos duszy; nasz instynkt tak żywy za dzieciństwa, gaśnie w miarę powiększania się z wiekiem naszych zewnętrznych wiadomości.

(U De anima, 1. III. c. V.