scandjvutmp2a01

35

Rozum nasz składa się z trzech głównych władz, w których się wszystkie inne zawierają, a lakierni są pamięć, wyobraźnia i rozstplek. W wieku dziecinnym sama tylko prawie czynna jest w nas pamięć, gromadzi ona, iż tak powiem , zapas materyjałów do przyszłych myśli naszych. Z wiekiem młodzieńczym rozwija się żywa wyobraźnia: jest to epoka poezyi i wszystkich marzeń życia czarujących duszę ludzką. Wiek dojrzały sprowadza panowanie rozsądku, które poddaje wszystko pod rozwagę, a odrzuca wszystko co się nie opiera na czynach rzeczywistych dotykalnych. Zwierzęta niemal całkiem żyją ograniczając się pamięcią; wiele jednakie bywa takich, co okazują dowody pewnego namysłu, ale który zwykle bywa nader prosty, zawikłane bowiem i oderwane myśli zdolność ich przechodzą. Zdaje się, że wcale im braknie wyobraźni, I mało posiadają twórczej zdolności; trzymają się one ciągle jednostajnych działań, w ciasnym obrębie prostych myśli.

Zjawiska towarzyszące tworzeniu myśli wielce podobne są do zjawisk wydzielania (sekrecyi). Rzecz z mózgiem tak się ma jak z organami rodnemi, a nawet wywierają one na siebie wzajemny wpływ, nie ma bowiem przykładu, aby rzezaniec okazał genijusz. Wiadomo jak zbytek miłości osłabia zdolność myślenia; wreszcie rozum nigdy się bardzićj nie rozwija jak w epoce największćj dzielności płodnej, od trzydziestego do czterdziestego roku, a bardzo słabnie, gdy owa zdolność ustaje w starości. A nawet większa część genijalnych ludzi okazuje wcześne i silne pokwitanie (pubertas) nie mając wszakże większych ani bardzićj rozwiniętych organów płciowych jak inni ludzie, i nie będąc tak jak ci wylani na cielesne roskosze. Przeciwnie, ludzie mający mocno rozwinięte organy rodne, uważani bywają za tępych, równie jak ci co zbyt przestają z kobietami, wtedy bowiem wszystkie ich siły żywotne skupiają się ku rodnym częściom.

Ważną tu uczynić można uwagę, że jeżeli człow iek wyższy ma rozum niż zwierzęta, więcćj także wystawiony bywa na utracenie go przez pomięszanie zmysłów lub przez szaleństwo. Lubo wprawdzie doświadczają i zwierzęta pewnego zamięszauia w umysłowych zdolnościach, jak widzimy tego przykłady na wściekłych