scandjvutmp6201

91

gęste, gdyż wypływa z nich wzajemna dogodność dla potrzeb rodziny. Wreszcie uprawa ziemi wymaga, aby każdy szuka! utrzymania osobno, na oddzielnym kawałku gruntu. Wszystkie te i inne okoliczności pociągają za sobą potrzebę bardzo popularnej formy rządów; dla tego u wszystkich ludów były najprzód rządy republikańskie, zaraz po stanie pasterskim czyli patryjarchalnym. Tak zwani królowie w pierwiastkowym państwie rzymskiem i w Atenach, sędziowie u Izraelitów, a nawet królowie francuzcy, z pierwszćj dynasty! (1), i wreszcie naczelnicy nowych ludów, jako wybrani przez naród, nie są jego nieograuiczonemi panami, tylko jego popu-laruemi urzędnikami: był to dalszy ciąg systematu rodzinnego, pa-tryjarchaluego rządu.

Małe państwa leżące na płonnym, górzystym gruncie, lub na pobrzeżach morskich; j w reszcie wszystkie kraje gdzie z wielką tylko pracą i niebezpieczeństwem utrzymać się można, przybierają zwykle formę republikańską lub mnićj więcćj demokratyczną. Jednostajna praca i przemysł, dla swego utrzymania wymagają niezawisłości czyli wolności; spoczynek i lenistwo przywołują samo władztwo, to bowiem zabiera owoce wszelkiej uprawy i przez to usuwa wszelką własność; przeciwnie się dzieje w krajach ubogich, tudzież u nadmorskich narodów, które zwykle bywają handlowe. Utrzymuje się tam równość majątków, obyczaje bywają bardzo proste, charaktery ludzi ustalają się w swej mocy, sprawiedliwość staje się bezstronną, duch publiczny odznacza się odwagą w wojnie: nako-niec rodziny ściślejszym niż gdzie indzićj łączą się węzłem, do czego silnie je powoduje ubóstwo i praca. ReJrgija więcćj się tam zasadza na uczuciu niż na zewnętrznćj czci, stąd wynika większa wolność sumienia. A przeto kapłani żyją tam w ubóstwie, bywrn ich mało.

Trawa są proste, gminne, uświęcone powszechnćm przyzwoleniem; dla tego lepićj szanowana tam bywa własność, prawa cywilne mocnićj niż gdzie indzićj bywają tam ugruntowane i większą mają powagę. Jeżeli rzadszy jest pieniądz, tedy szybszy bywa jego obieg,

(1) Czytać można w Hetmanie, Boulainyilliersie, Robertsonie i innych autorach, ze Francyja była prawdziwą rzeczpospolitą pod pierwszą dynastyją królów. Jej rząd był arystokratyczny, se iwemi baronami, leudnmi, i I. p.