scandjvutmp6c01

101

unie do swego politycznego składu iswego geograficznego położenia; jest to nieuchronna konieczność, która zapowiada jego zwrot ku schyłkowi. Nie wszystkie więc wieki jego trwania równo są przyjazne dla wzrostu światła. Napróżno Karol W. we Francyi, Alfred W. w Anglii, Alfons kastylski, usiłowali zachęcać nauki i sztuki, i budzić genijusz w narodach któremi rządzili; wieki ich niedosyć były dojrzale; chcieli oni rozproszyć barbarzyństwo, które po ich zgonie z większą jeszcze dzikością i ciemnotą rozpostarło swe panowanie. Jak w dojrzałym tylko wieku rozwijają się zupełnie władze umysłowe, tak i światło zajaśnieje tylko u narodów które doprowadziły do dojrzałości cywilizacyją, a jak życie ludzkie ma swój kres, tak podobnież mają go i rządy (I). Żadna istytu-cyja ludzka nie może być wieczna na ziemi: sama tylko natura wydać może dzieła uieśmierteine.

Któżby wątpił iżby różne gatunki rządów nie wywierały wpływu na zdrowie i rodzaje chorób ludzi, podobnie jak wpływają na ich zwyczaje i obyczaje? Azali nikczemny, hojaźliw y Chińczyk, pozna kiedy gwałtowne choroby żółciowe, przy swćm roztropnćm, wy-mierzonem postępowaniu, równie jak śmiały i waleczny Tatar Mongolski, który go podbił i rządzi nim przy pomocy bambusa? Między niemi widać prawie taką różnicę jak między barauem a wilkiem. Ten sam nawet lud, stosownie do rozmaitych rządów, zawiązujących się w ciągu wieków, ulegnie różnym zmianom.

ARTYKUŁ III.

i teagi nad stanem społecznym ludzi w ogólności.

Ród więc ludzki nie da się doskonalić aż do nieskończoności,

Za pomocą mechanicznych wynalazków zastosowanych ilo przędzenia i do różnych gałęzi przemysłu dwakroć czterdzieści tysięcy osób wydają teraz tyle wyrobów, ile da w niej* /.cm i sposobami dwadzieścia osm do dwudziestu dziewięciu milijonów rąk, ledwo wydać by mogły (według Roberta Owena, w jego kolonii New I.enark, w Szkocyi). Tak więc coraz większy postęp mechaniki i chemii zmieniają świat moralny. Produk-cjja coraz bardziej przewyższa potrzebę ; ludność więc musi się powiększać w stosunku któremu trudno jest wyznaczyć granic.

Liczba proletaryjuszów bez żadnej innej własności, prócz pracy, tern jest większa im kraj jest handtowniejszy i bardziej fabryczny, jako to w Anglii, Hollandyi i we wszystkich przemysłowych, fabrycznych miastach. Wszędzie gdzie grunty podzielone na małe części, do wielu należą ludzi, ludność bywa znaczna; podobny rodzi skutek handel; ale utrzymanie się i praca oplakanemi bywają w krajach fabrycznych.