025

Nowa potęga w starym świecie 25

przy czym w pierwszym wersie rym pojawiał się na końcu obu tych części, w reszcie poematu jedynie na końcu drugiej. Zazwyczaj każdy wers stanowił zamkniętą jednostkę znaczeniową, pełne przerzutnie należały do rzadkości. Nie przeszkadzało to zachowaniu ciągłości myśli czy uczuć od linijki do linijki i w całym poemacie.

Poezji nie spisywano, chociaż można było tak czynić, ponieważ pismo na Półwyspie znano - inskrypcje w językach Arabii Południowej powstawały od wieków. Najwcześniejsze inskrypcje arabskie w piśmie aramejskim datuje się na wiek IV. Później kształtuje się pismo arabskie. Pisma używano nie tylko w inskrypcjach, ale również w handlu z dalekimi krajami. Natomiast poematy układano po to, by je publicznie recytować; czynił to albo sam poeta, albo rawi, czyli recytator. Miało to pewne implikacje: w jednej linijce winna zawierać się pełna myśl, której znaczenie mogli pojąć słuchacze. Każde wystąpienie było unikatowe, inne od pozostałych. Poeta albo rawi miał możliwość improwizowania w ramach powszechnie zaakceptowanych form werbalnych i wzorów, mógł się posługiwać określonymi słowami lub ich kombinacjami dla wyrażania pewnych idei i uczuć. Bywało, że nie istniała żadna pierwotna wersja jakiegoś poematu. W formie, w jakiej dotrwały do naszych czasów, poszczególne wersje były dziełem późniejszych filologów lub krytyków literackich kierujących się językowymi lub poetyckimi normami swoich czasów. W tym procesie mogli oni wprowadzać do poematów nowe elementy, zmieniając język, by odpowiadał ich normom poprawnościowym, tworzono nawet kasydy przez łączenie krótszych fragmentów. W latach dwudziestych XX wieku dwaj uczeni, brytyjski i egipski, na podstawie tych niewątpliwych faktów zbudowali teorię, według której owe poematy były dziełem późniejszego okresu. Jednakże dzisiaj większość badaczy tego problemu zgadza się, że zasadnicza część poematów pochodzi z czasów, do których tradycyjnie się je zalicza.

Uczeni i krytycy późniejszych wieków pewne utwory spośród wielu, które przetrwały, uznawali za najdoskonalszy przykład starożytnej poezji arabskiej. Nazywano je „mu’allakami”, czyli „zawieszonymi” (pochodzenie ten nazwy i jej znaczenie nie jest jasne). Poetów, którzy je ułożyli: Labida, Zuhajra, Imru al--Kajsa i pół tuzina innych, uważano za wielkich mistrzów tej sztuki. Należało do zwyczaju, by poezję tego czasu nazywać dywanem Arabów, rejestrem tego, czego Arabowie dokonali lub wyrazem kolektywnej pamięci; niemniej jednak silny wpływ osobowości poszczególnych poetów był również wyraźny.

Późniejsi krytycy i uczeni zwykli wyróżniać w kasydzie trzy elementy, for-malizując w ten sposób dość luźną i zróżnicowaną praktykę. Poemat przeważnie zaczynał się od wspominania miejsca, w którym poeta niegdyś przebywał, z czym mogła się wiązać pamięć o utraconej miłości; jego nastrój nie był jednak miłosny, raczej chodziło o przypomnienie, jak ulotne jest życie człowieka: