038

38 Tworzenie świata

Napięcia ujawniły się za panowania trzeciego kalifa, Usmana Ibn Affana (644-656). Wybrała go niewielka grupa członków rodu kurajszyckiego, gdy Umar został zamordowany w akcie prywatnej zemsty. Usman stwarzał szanse pogodzenia zwaśnionych ugrupowań, należał bowiem do jednego z głównych rodów kurajszyckich i wcześnie się nawrócił na islam. Okazało się jednak, że jego polityka polegała na powierzaniu funkcji namiestników prowincji członkom swojego klanu, co spotkało się ze sprzeciwem zarówno w Mekce wśród synów towarzyszy Proroka i ze strony żony Proroka, A’iszy, jak i w Al-Kufie oraz w Al-Fustacie. Niektóre zaś z plemion sprzeciwiały się dominacji ludzi pochodzących z Mekki. Niepokoje w Medynie, wsparte przez żołnierzy z Egiptu, doprowadziły do zamordowania Usmana w 656 roku.

Rozpoczął się wówczas okres pierwszej wojny domowej w społeczności muzułmańskiej. Do sukcesji rościł sobie prawo Ali Ibn Abi TMib (656-661) pochodzący z Kurajszytów, człowiek, który wcześnie przyjął islam, był bratem stryjecznym Mahometa i mężem jego córki Fatimy. Musiał stawić czoło podwójnej opozycji. Wystąpili przeciwko niemu krewni Usmana podobnie jak wielu innych, którzy kwestionowali prawomocność jego wyboru. Walka o władzę w Medynie przeniosła się do miast-obozów. Ali osiadł jako kalif w Al-Kufie, natomiast dysydenci w Al-Basrze. Pokonał ich, ale ze strony Syrii pojawiło się nowe wyzwanie. Namiestnikiem był tam bowiem Mu’awija Ibn Abi Sufjan, bliski krewny Usmana. Obie siły spotkały się pod Siffinem nad górnym Eufratem, jednak po krótkiej walce zgodzono się na arbitraż przedstawicieli wybranych przez obie strony. Kiedy Ali wyraził na to zgodę, niektórzy z jego zwolenników odeszli, nie chcieli bowiem zaakceptować kompromisu i poddać woli Boga, jak uważali, pod ludzki osąd. Stawką był szacunek należny za wczesne nawrócenie się na islam. W trakcie wielomiesięcznych dyskusji arbitrów sprzymierzeńcy Alego stracili wpływy i w końcu on sam został zamordowany we własnym mieście Al-Kufie. Mu’awija ogłosił się kalifem, a Al-Hasan, starszy syn Alego, przystał na to.

Kalifat damasceński

Panowanie Mu’awii (661-680) zawsze traktowano jako koniec pewnego okresu i początek nowego. Czterej pierwsi kalifowie - od Abu Bakra po Alego - znani byli większości muzułmanów jako raszidun, czyli „sprawiedliwi” lub „prawowierni” (a także: „słusznie prowadzeni”). Późniejsi kalifowie jawią się w zupełnie innym świetle. Przede wszystkim stanowisko to stało się w praktyce dziedziczne. Wprawdzie jakaś idea wyboru, a przynajmniej formalnego uznania przez przywódców społeczności przetrwała, jednak w rzeczywistości władza znajdowała się odtąd w rękach rodu znanego od imienia jego przodka