20101206 232853

Mile życia drobiazgi

Obraz zawarty w tych wierszach uderzył wyobraźnię i poruszył <da głębi" młodego czytelnika. „Tera opisany świt — wyznaje teraz po latach — nie dawał mi spać, budząc częściej niż świty rzeozywiste.”

Doznanie tak silne z lektury wyniesione domagało się, by je niejako zweryfikować, a więc żeby je sprawdzić w obliczu rzeczywistości. Nie przyszło to łatwo.

„Ileż razy w dzieciństwie — ciągnie autor swe wyznanie — w czasie wakacji .pragnienie ujrzenia tego złotego grotu na 'niebie zrywało mię przed świtem ze snu! Od czasu przeczytania Pana Tadeusza ^:^~'meńasyćony miłośnik wschodów — biegłem o brzasku na rodzinne wzgórza nie sprawdzić (bo nie wątpiłem o pięknie i prawdzie opisu), ale ujrzeć te słowa na niebie, ale tego samego oczami doświadczyć.”

Cóż?! Wszystko na próżno!

„Wracałem rozczarowany, Nigdy mi się nie udało dostrzec tego wszystkiego, co Mickiewicz kazał widzieć.”

Nie tylko te słowa, tak żywe i bezpośrednie, dają nam pojęcie o dokuczliwośei doznanego zawodu. Możemy o tym wnosić także pośrednio. Zawód tkwił najwyraźniej w przeżyciach młodego poety jak bolesny zastrzał i musiał się wyładować przy sposobności — chociaż nie we wszystkim sposobnej.

Bo właściwie to wspomniane doznanie niecałkowicie leży na linii argumentacji autora. Przecież po prawdzie jemu w tamtej części wywodu chodziło nie tyle o to, że opis poetycki bywa czasem niezgodny z obserwacją rzeczywistości, ile raczej o to, źę jest od niej węższy, uboższy w szczegóły — i właśnie przez to bardziej skoncentrowany, w punkcie centralnym silniej naładowany, a przez to bardziej sugestywny, tym nieodparciej narzucający się wyobraźni czytelnika jako rozbłysk, jako wizja. Dlaczegóż więc w wywodzie krytyka na pierwszy ogień poszedł przykład, gdzie opis jest właśnie że niezgodny, wyraźnie (by nie rzec: absurdalnie) z obserwacją sprzeczny?

Przypuszczać 'by więc można, że przykład i argument

nawinął się pod pióro nie tyle dla swej najwyższej celności, ile przez rekompensatę urazu, przez ową mimowolną pasję wywołaną doznanym zawodem miłosnym. Bądź co bądź swe młodzieńcze niecierpliwe oczekiwania kwituje teraz krytyk w sposób kategoryczny. Jakże były one zwodnicze! „Nikt . nigdy — powiada — nie widział promienia wygiętego po okrągłych niebiosach.”

„Złoty grot” narodził się tedy nie z dostrzeżenia. Poeta daje tu nie opis, ale wyraz złudnego urojenia. .Wyobraźnia ' . tam działała, nie obserwacja. Wytknięcie dla poety^reafc sty raczej nieprzyjemne~~~^"    ......'

SneHczy cierpki zawód krytyka naprawdę był słuszny i czy konkluzja zeń wyciągnięta naprawdę jest bezsporna?

Wątpliwość może się wydać usprawiedliwiona. Jakżeż to? Wszystko inne w tamtym opisie Mickiewicza oparte jest na obserwacji, obserwacja zaś sama ujęta i podana została tam tak precyzyjnie! Zwróćmy na przykład uwagę, że z łatwością i 'bez pochyby ustalić sobie możemy punkt widzenia opisującego poety: patrzył na zjawisko twarzą zwrócony nie na wschód, ale na południe, co pozwoliło mu na szersze ogarnięcie oglądanego zjawiska; zachodnią część firmamentu ma po prawej stronie, wschodnią po lewej; Widzi więc dokładnie, jak niebo,

•

Prawą skronią złożone na wezgłowiu cieni,

Jeszcze sznagiawe, lewą coraz się rumieni.

Wszystkie szczegóły zjawiska wiążą się tedy w konsekwentny realny obraz widziany i opisany, a ten jeden byłby innorodny, wywodziłby się nie z oglądania, lecz z wewnętrznego 'błysku wyobraźni, powstałby na przekór obserwacji?

Nie wchodząc tu w dalsze wywody ikrytyka ani zatrzymując się przy jego dyskryminacjach Mickiewicza jako twórcy obrazów przyrody (w znacznym’ stopniu — ile sądzić wolno — wynikłych stąd, że krytyk doświadczeniem i miarą liryka ocenia poczynania epickie) na powyższe jego